Գողթն

Գողթն, Գաղթական, Գաղթան, Գոլթանց գաւառ, Գողթնաստան, Գողթնաց գավառ, Կոլթենէ, գավառ կը գտնուի Մեծ Հայքի Վասպուրական աշխարհի հիւսիս-արեւելեան կողմը, Արաքս գետին ձախ կողմը։։

Աշխարհագրութիւն

գողթնը հին ու միջին դարերուն կը կազմէր առանձին նախարարութիւն, որ երբեմն կը մտնէր Սիւնիք աշխարհի կազմին մէջ։ Տարածքով կը համապատասխանէ այժմեան Նախիջեվանի Ինքնաւար Հանրապետութեան Օրդութադի, մասամբ նաեւ Գանձակի շրջաններուն։ Հարաւէն կը սահմանէր Արագս գէտը, արեւելքէն՝ Արեւիք եւ Ձորք, հիւսիսէն՝ Ծղուկք գաւառներուն։ Ունէր լեռնային ռէլիէֆ։

Սիւնեաց լառնաշխթայէն եկող լեռնաքիւղերը գաւառը կը բաժնէին 10 առանձին ձորահովիտներու։ Գաւառի մէկ մասը՝ Բստաձորի մի հատվածը, անտառապատ էր, հարավը՝ չոր ու տափաստանային։

Պատմութիւն

Գաւառը կը յիշատակուի Պտղոմիոսի «Աշխարհագրութեան» մէջ։ Գողթնի բնիկ տէրերը Հայք նահապետի կազմած Ողթնեցի իշխանական տոհմն էր, որ կազմած էր առանձին նախարարութիւն. Հայոց արքունիքը քրաւած է 16-րդ գահը, եւ ըստ Ջորանամակի տուած է 500 հեծեալ։ IV դարուն Մեսրոպ Մաշտոց ծաւալած է Գողթնի քարոզչական գործունէութիւնը, որ ըստ աւանդութեան հստատուած է Մրսվանիս գիւղին մէջ։ Գողթնի մէջ մարդիկ կը սբաղէին այգեգործութեամբ, գինեգործութեամբ և շերամապահութեամբ։ Հինէն ի վեր Գողթն գաւառը հռչակուաղ է իր ժողովրդական երգիչներով՝ գուսաններով։ 641-ին արաբները կը գրաւէն գողթնը։ VI դարուն Գողթնի մէջ ստեղուած է եկեղեցական առանձին թեմ։

VIII դարուն Գողթնը կը մտնէ Սիւնիքի կազմին մէջ։ X դարուն արաբ ամիրան բռնի ուժով տիրացած է Գողթնը, որուն հովանաւորած էին Ատրպատականի Սաջեան ամիրաները։ 9113-ին Յուսուֆ Սաջեանը Սիւնիքի տէրերուն խլած է երջնակ գաւառը եւ դրած է Գողթնի ամիրայի իրաւասութեան տակ։ 990-ական թուականերուն հայոց թագաւոր՝ Գագիկ առաջինը գրաւած է Գողթն գաւառը։ XI դարու կէսին Գողթնը կ՛ինայ սելջուկներու, ապա մոնղոլներու գերիշխանութեան տակ։ XVI դարու սկիզբին Գողթնը զնցզծ է Սեֆեան Պարսկաստանի կազմին մէջ։ Որպէս առանձինն մքիաւոր, «Ազատ Չիրան» անունով մտած էր Նախիջեվանի խանութեան մէջ եւ բաժնուած էր 5 մահալի՝ Օրդուբադ, Ագուլիս, Դաշտ, Բելև, Չանանաբ։ Հայկական գիւղերը կը կառաւարէին մելիքները։ 1604-ին Գողթնի բնակչութիւնը բռնի գաղթըցուած են դէպի Պարսկաստան։ 1752-ին Գողթնը ենթարկուած է Գողթնը ենթարկուած է Ատրպատականի Ազատ խանի հերոսախումբի շահատակութեան։ XVIII դարուն մէկ քառորդին Գողթն գաւառը կ՛ընդգրկէ հայ ազատագրական շարժում. Գողթնի մելիքները կը գործակցին Դաւիթ Բեկին: Ցողթնի եկեղեցիներէն նշանաւոր էին Շոռոթի Սուրբ Հակոբ գմբեթավոր բազիլիկը, Վերին Ագուլիսի Սուրբ Թովմա Առաքյալի վանքը, Ցղնայի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին եւ նաեւՄսրվանիս գիւղի Ս. Մեսրոպ Վանքը։

Արտաքին Յղումներ

• Մեծ Հայքի վարչական բաժանումը