«Պոլիս» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added

Գծային

06:25, 3 Դեկտեմբեր 2021-ի տարբերակ

Կոստանդնուպոլիս^[1] (յունարէն՝ Κωνσταντινούπολις Քոնսթանտինուփոլիս, ἡ Πόλις Փոլիս լատիներէն՝ Քոնսթանտինոփոլիս, պուլկարերէն՝ Цариград Ձարիկրատ), քաղաք, որ ժամանակին հանդիսացած է Հռոմէական կայսրութեան մայրաքաղաք (330 – 395), Բիւզանդիոյ մայրաքաղաք (395 – 1204 եւ 1261 – 1453), կարճ ժամանակի մը համար, Լատինական կայսրութեան մայրաքաղաք (1204 – 1261) եւ Օսմանեան կայսրութեան (1453 – 1922) մայրաքաղաք։

Հիմնադրութեան օրէն մինչեւ ԺԳ․ դարը Կոստանտնուպոլիսը Եւրոպայի ամէնէն մեծ եւ հարուստ քաղաքը եղած է^[2] եւ Կոստանտնուպոլսոյ Պատրիարքարանը կարեւոր դեր խաղցած է քրիստոնէութեան տարածման: ԺԵ․ դարասկիզբին իր մարզերուն մեծ մասը վերջնական կորսնցնելէ ետք Բիւզանդական կայսրութիւնը կը սահմանափակուի Կոստանդտնուպոլսոյ եւ անոր շրջակայքը՝ Մորէաս (Պեղոպոնեզ՝ Յունաստան):

1453-ին, երկարատեւ պաշարումէն ետք, քաղաքը կը գրաւեն օսման թուրքերը։ Կռիւներէն ետք քաղաքը՝ մեծ մասամբ, կ՛ աւերուի։

Հայերը Կոնստանդնուպոլսոյ մէջ

Հայեր բնակութիւն հաստատած են Բիւզանդական կայսրութեան կազմաւորումին սկիզբէն։ Անոնք ընդհանրապէս զինուորականներ, վաճառականներ, ճարտարապետներ կամ ուսումնառութեան եկած երիտասարդներ էին։ Հայերու թիւը ստուարացած էր, երբ Թ․ - ԺԱ․ դարերուն Բիւզանդիոյ գահին կը տիրեն հայ մակետոնական հարստութիւնը։

1453-ին Կոստանտնուպոլիսը գրաւելէն ետք Մեհմետ Բ. սուլթանը, որպէսզի հակակշռէ յոյն բնակչութիւնը, մեծ թուով հայ եւ հրեայ շինարար վարպետներ կը վերաբնակեցնէ քաղաքը։ 1461-ին կը հաստատուի Կոստանտնուպոլսոյ Հայոց Պատրիարքութիւնը Յովակիմ Պրուսացի եպիսկոպոսի գլխաւորութեամբ: Անոր կը շնորհուի նոյն իրաւասութիւնները, որ ունի Յունաց Տիեզերական պատրիարքը։

Հայերը, ինչպէս յոյները, քաղաքը կը կոչեն՝ Պոլիս եւ յաճախ կը գրեն՝ Կ.Պոլիս:

1930-ին քաղաքը կը կոչուի Իսթանպուլ (թրքերէն՝ Istanbul)․ անուն որ մինչեւ այսօր կը պահէ:

Պատմութիւն

Հիմնում

Կոստանտնուպոլիսը 324 թուականին հիմնադրած է Մեծն Կոստանտինոս Ա. (272-337) Հռոմի կայսրը, արդէն գոյութիւն ունեցող Բիւզանդիոն անկախ քաղաք-պետութիւն տեղը, որ հիմնած էին Մեղարայ քաղաք-պետութենէ եկած յոյն գաղթականները, մտաւորապէս Ք.Ա. 657-ին:

Ք.Ա. 512, Դարէհ Ա․ Բիւզանդիոնը կը գրաւէ։ Պարսիկներու տիրապետութիւնը կ՛ աւարտի Ք.Ա. 478-ին, երբ սպարտացի զօրավար Փաւսանիաս քաղաքը կը գրաւէ: Ք.Ա. 150-ին Բիւզանդիոնը կ՛ իյնայ Հռոմէական կայսրութեան կազմին մէջ:

Կոստանտինոս Ա. կայսրը, 324-ին կը սկսի հիմնադրել Կոստատնուպոլիսը, որպէսզի միացնէ Հռոմէական կայսրութիւնը եւ տարածէ քրիստոնէութիւնը։ Քաղաքին հիմնադրումը ունի բացառիկ նշանակութիւն, որովհետեւ կը հանդիսանայ տեսակ մը բաժանարար գիծ հին եւ միջնադարեան ժամանակաշրջաններու միջեւ։ ^[3]

Քաղաքը, հիմնադրութեան առարին տարիներէն իսկ, կը սկսի արագօրէն ընդարձակուիլ եւ կէս դար ետք Թէոտոսիոս կայսրի օրով կը կառուցուի քաղաքին արեւմտեան կողմը պաշտպանող երկրորդ պարիսպը:

Յուստինիանոսի Ժամանակները

Պատերազմներու մէջ յաջողութիւններ ձեռք բերած Յուստինիանոս Ա. (527-565) կայսրը յայտնի է իր բարեփոխումներով եւ կատարած աշխատանքներով: Հռոմի օրինակով ան կը կառուցէ ձիարշաւարան մը, որը ժամանակի ընթացքին կը ստանայ կարեւոր քաղաքական նշանակութիւն: Հոն ժողովուրդը կրնայ իր հաւանութիւնը արտայայտել կայսրին հանդէպ, բացայայտօրէն քննադատել իշխանութիւնները եւ նոյնիսկ պահանջել անցանկալի նախարարներու հրաժարականը: Յուստինիանոսի օրով քաղաքացիական կարգը քաղաքական հարցի կը վերածուի:

Յուստինիանոսի իշխանութեան տարիներուն Կոստանտնուպոլսոյ բնակչութեան թիւը 500 000 կը հասնի^[4]: Սակայն, ընկերվարական կառոյցը կը խախտուի541-542 թուականներու միջեւ, երբ ժանտախտի համաճարակին պատճառով կ՛ ոչնչանայ քաղաքին բնակիչներու մօտաւորապէս 40%-ը:^[5]

Փորձութիւններու Ժամանակաշրջան

Է․ դարուն, աւարները եւ այնուհետեւ՝ պուլկարները կը գրաւեն Պալքաններու մեծ մասը, փորձեր ընելով գրոհել Կոստանտնուպոլիսը արեւմուտքէն: Նոյն ատեն պարթեւ Սասանեանները արեւելքէն կը թափանցեն Անատոլիա: 626-ին պաշարումը յաղթահարելէն ետք Հէրակլիոս (Իրաքլիոս) կայսրը Պարսկաստան կ՛ արշաւէ եւ կարճ ժամանակ ետք կը վերականգնուի նախկին կարգավիճակը: Սակայն, կը յաջորդեն նոր պաշարումներ՝ արաբներու արշաւանքներ․ առաջինը՝ 624-678 եւ երկրորդը 717-718 թուականներուն: Թէոտոսիոս կը կարողանայ պարսպապատ քաղաքը անառիկ պահել ցամաքին կողմէ, իսկ նոր ստեղծուած «յունական կրակ» անուանումով յայտնի վառուցիկ նիւթը թոյլ կու տույ, որ բիւզանդական տորմիղը չէզօքացնէ արաբներուն նաւերը եւ մայրաքաղաքը պահէ անառիկ: Երկրորդ պաշարման ընթացքին պուլկարներու Թերուել խանի վճռական օգնութեամբ քաղաքը կը փրկուի եւ ան կը ստանայ «Եւրոպայի փրկիչ» անունը:^[6]

Մակետոնեաններու Եւ Կոմնենոսներու Ժամանակաշրջան

Բիւզանդիոյ եւ անոր հետ միասին՝ Կոստանտնուպոլսոյ երկրորդ մեծագոյն բարգաւաճումը տեղի կ՛ ունենայ Մակետոնական (Հայկական) հարստութեան իշխանութեան ընթացքին: (856-1071) Բարսեղ Բ. կայսրը մեծ յաղթանակներ կը տանի արաբներուն եւ պուլկարներուն դէմ, որուն համար նոյնիսկ Պուլկարասպան անունը ստացած էր։ Այդ ժամանակաշրջանին կը զարգանան գիտութիւնը, նկարչութիւնը՝ որմնանկարչութիւն եւ սրբապատկերներ ու գրականութիւնը: Մտաւորապէս 425-ին Թէոտոսիոս Բ.-ի կողմէ կը հիմնադրուի Կոստանտնուպոլսոյ Բարձրագոյն Դպրոցը, որ իր տեսակին մէջ Եւրոպայի առաջին համալսարանը կը դառնայ:

Կը սկսի առաքելական գործունէութիւնը, առաւելապէս՝ սլավերուն շրջանը․ օրինակ Կիւրեղի եւ Մէթոտիոսի գործունէութիւնը: Հռոմի պապի եւ Պոլսոյ պատրիարքի անհամաձայնութեան պատճառով, 1054-ին քրիստոնէական աշխարհը կը բաժնուի եւ Կոստանտնուպոլիսը կը դառնայ Ուղղափառութեան կեդրոն:

Կոստանտնուպոլիսը՝ Բիւզանդիոնի կեանքին բոլոր բնագաւառներէն ներս հիմնարար դեր կ՛ ունենայ: 1071-էն, երբ կը սկսին սելճուկ թուրքերու արշաւանքները, Պոլիսը նորէն կ՛ ընկղմի խաւարի մէջ:

Կոմնենոսներու հարստութեան տիրապետութեան ժամանակները (1081-1185) Կոստանտնուպոլիսը կը վերապրի իր վերջին բարգաւաճման շրջանը, որ սակայն նոյնը չէ, ինչպէս էր Յուստինիանոսի եւ Մակետոնեաններու ժամանակ:

ԺԱ․ եւ ԺԲ․ դարերուն առեւտրական տիրապետութիւնը իրենց ձեռքը կ'առնեն ճէնովացիները եւ վենետիկցիները ու կը հաստատուին Ղալաթիոյ մէջ:

Անկում

13 Ապրիլ 1204-ին Կոստանտնուպոլիսը կը գրաւեն Խաչակիրները՝ Խաչակիրներու Չորրորդ արշաւանք։ Անոնք մայրաքաղաքը կը հրդկիզոն եւ կ'աւերեն: Քաղաքը կը դառնայ Խաչակիրներու Լատինական կայսրութեան մայրաքաղաքը, որուն տնտեսական առաւելութիւնը կ'անցնի վենետիկցիներուն: 1261-ին ճենովացիներու օգնութեամբ բիւզանդացիները ետ կը գրաւեն քաղաքը եւ իշխանութիւնը կ'անցնի բիւզանդական Փալէոլողոներու հարստութեան ձեռքը:

Մինչեւ ԺԴ․ դարու կէսերը Կոստանտնուպոլիսը կը մնայ կարեւոր առեւտրական կեդրոն։ Այնուհետեւ աստիճանաբար կը սկսի տկարանալ: Քաղաքին տնտեսութիւնը կ՛ իյնայ վենետիկցիներուն եւ ճենովացիներուն ձեռքը:
Այդ ժամանակաշրջանին օսմանցի թուրքերը քանի մը փորձեր կ՛ ընեն Կոստանտնուպոլսոյ տիրանալ: Մեհմետ Նուաճողին կողմէ 1452-ին Ռումէլի ամրոցին կառուցումը կը նախատեսէր մայրաքաղաքին ճակատագիրը եւ 29 Մայիս 1453-ին երկարատեւ պաշարումէն ետք, Կոստանտնուպոլիսը կը յանձնուի: Ան կը դառանյ նոր ուժեղ պետութեան՝ Օսմանական կայսրութեան մայրաքաղաքը:

Օսմանական Կայսրութեան Ժամանակաշրջանը՝ 1453-1922

Քրիստոնէական Ուղղափառ Եկեղեցին այլեւս կը գտնուի օսմանցիներու վերահսկողութեան ներքեւ: Մեհմետ Բ.-ի երբ Կոստանդնուպոլիս կը մտնէ (ներկայիս յայտնի իբրեւ Թոփքափուի դարպաս), ան անմիջապէս իր ձին հեծած կ՛ ուղուի դէպի Ս. Սոֆիա, ուր իր զինուորներուն կը հրամայէ դադրեցնիլ մարմարները ջարդել եւ բաւարարուիլ աւարով եւ գերիներով. «ասիկա իրեն կը պատկանի:»^[7] Ան կը հրամայէ, որ իմամ մը գայ հոն էզան երգէ եւ ուղղափառ տաճարը դարձնել իսլամներու մզկիթ՝^[7]^[8] հաստատելով իսլամական կրօնի տիրապետութիւնը Կոստանտնուպոլսոյ մէջ:

Մեհմետի գլխաւոր գործը կ՛ ըլլայ մայրաքաղաքի պաշտպանական կառոյցներու վերակառուցումը եւ բնակչութեան վերափոխումը: Շինարարութիւնները կը սկսին քաղաքը գրաւելէն անմիջապէս ետք․ պարիսպներու նորոգում, միջնաբերդի եւ նոր պալատի կառուցում:^[9] Մեհմետ կայսրութեան տարածքին հրաման կ՛ արձակէ, որով՝ իսլամները, քրիստոնեաները եւ հրեաները պիտի բնակեցնեն քաղաքը:^[9] Ամբողջ օսմանական կայսրութեան տարածքին գերեվարածներ եւ տեղահանուածներ կ՛ ուղարկուին Կոստանտնուպոլիս: Այդ բնակիչները կոչուեցան "Sürgün" ([սիւրկիւն] յունարէն՝ σουργουνιδες).

Կարեւոր Իրադարձութիւններ

Կոստանտնուպոլիսը առաջին եւրոպական քաղաքը եղած է, որուն մէջ 321-էն սկսած Կոստանտինոս Ա. կայսրին հրահանգով՝ Կիրակի օրը կը հաստատուի իբրեւ հանգիստի օր:

Ծանօթագրութիւններ

↑ Յովհաննէս Բարսեղեան (2006)։ «Աշխարհագրական անունների հայերեն տառադարձության մասին որոշում»։ Տերմինաբանական եւ ուղղագրական տեղեկատու։ Երեւան: 9-րդ հրաշալիք։ էջ 51։ ISBN 99941-56-03-9
↑ Pounds, Norman John Greville. An Historical Geography of Europe, 1500–1840, p. 124. CUP Archive, 1979. ISBN 0-521-22379-2.
↑ Նորման Տէյվիս, Եւրոպա.Պատմութիւն http://www.istorija.senamiescio-g.lt/Naudinga/Knygos/Norman.Davies.-.Europa.Istorija.2008.LT.pdf էջ 226 Կաղապար:Ref-lt Վերցուած է 2016 Յունիս 01-ին
↑ Early Medieval and Byzantine Civilization: Constantine to Crusades, Dr. Kenneth W. Harl.
↑ Past pandemics that ravaged Europe, BBC News, November 7, 2005.
↑ «Exposition, Dedicated to Khan Tervel»։ Programata
↑ ^7,0 ^7,1 Mansel, Philip. Constantinople: City of the World's Desire. Penguin History Travel, ISBN 0-14-026246-6. Page 1.
↑ Lewis, Bernard. Istanbul and the Civilization if the Ottoman Empire. 1, University of Oklahoma Press, 1963. p. 6
↑ ^9,0 ^9,1 Inalcik, Halil. “The Policy of Mehmed II toward the Greek Population of Istanbul and the Byzantine Buildings of the City.” Dumbarton Oaks Papers 23, (1969): 229–249. p. 236

Աղբիւրներ

Կոստանդնուպոլսոյ նոր անունը: Պոլսոյ համառօտ պատմութիւն։

[ՏՈՒՏ-1] Յովհաննէս Բարսեղեան (2006)։ «Աշխարհագրական անունների հայերեն տառադարձության մասին որոշում»։ Տերմինաբանական եւ ուղղագրական տեղեկատու։ Երեւան: 9-րդ հրաշալիք։ էջ 51։ ISBN 99941-56-03-9

[2] Pounds, Norman John Greville. An Historical Geography of Europe, 1500–1840, p. 124. CUP Archive, 1979. ISBN 0-521-22379-2.

[3] Նորման Տէյվիս, Եւրոպա.Պատմութիւն http://www.istorija.senamiescio-g.lt/Naudinga/Knygos/Norman.Davies.-.Europa.Istorija.2008.LT.pdf էջ 226 Կաղապար:Ref-lt Վերցուած է 2016 Յունիս 01-ին

[4] Early Medieval and Byzantine Civilization: Constantine to Crusades, Dr. Kenneth W. Harl.

[5] Past pandemics that ravaged Europe, BBC News, November 7, 2005.

[6] «Exposition, Dedicated to Khan Tervel»։ Programata

[ReferenceB-7] 7,0 ^7,1 Mansel, Philip. Constantinople: City of the World's Desire. Penguin History Travel, ISBN 0-14-026246-6. Page 1.

[8] Lewis, Bernard. Istanbul and the Civilization if the Ottoman Empire. 1, University of Oklahoma Press, 1963. p. 6

[Inalcik,_Halil_1969,_p._236-9] 9,0 ^9,1 Inalcik, Halil. “The Policy of Mehmed II toward the Greek Population of Istanbul and the Byzantine Buildings of the City.” Dumbarton Oaks Papers 23, (1969): 229–249. p. 236

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

@@ Տող 1. / Տող 1. @@
-[[Պատկեր:Byzantine Constantinople-en.png|մինի|240px|Կոստանդնուպօլիսը Բիւզանդական շրջանին [http://www.unc.edu/awmc/downloads/connorConstLblMed.jpg մանրամասն քարտէս].]]
+[[Պատկեր:Byzantine Constantinople-en.png|մինի|240px|Կոստանդնուպոլիսը Բիւզանդական շրջանին [http://www.unc.edu/awmc/downloads/connorConstLblMed.jpg մանրամասն քարտէս].]]
 [[Պատկեր:Bizansist touchup.jpg|մինի|240px]]
-'''Կոստանդնուպօլիս'''<ref name="ՏՈՒՏ">{{ՏՈՒՏ|section=II.A.3|page=51}}</ref> (<small>[[յունարէն]]՝</small> Κωνσταντινούπολις <small>Քոնսթանտինուփոլիս</small>, ἡ Πόλις <small>Փոլիս</small> <small>[[լատիներէն]]՝</small> <small>Քոնսթանտինոփոլիս</small>,  <small>[[պուլկարերէն]]՝</small> Цариград <small>Ձարիկրատ</small>), քաղաք, որ ժամանակին հանդիսացած է [[Հռոմէական Կայսրութիւն|Հռոմէական կայսրութեան]] մայրաքաղաք ([[330]] – [[395]]), [[Բիւզանդական Կայսրութիւն|Բիւզանդիոյ]] մայրաքաղաք ([[395]] – [[1204]] եւ [[1261]] – [[1453]]), կարճ ժամանակի մը համար, [[Լատինական կայսրութիւն|Լատինական կայսրութեան]] մայրաքաղաք ([[1204]] – [[1261]]) եւ [[Օսմանեան Կայսրութիւն|Օսմանեան կայսրութեան]] ([[1453]] – [[1922]]) մայրաքաղաք։
+'''Կոստանդնուպոլիս'''<ref name="ՏՈՒՏ">{{ՏՈՒՏ|section=II.A.3|page=51}}</ref> (<small>[[յունարէն]]՝</small> Κωνσταντινούπολις <small>Քոնսթանտինուփոլիս</small>, ἡ Πόλις <small>Փոլիս</small> <small>[[լատիներէն]]՝</small> <small>Քոնսթանտինոփոլիս</small>,  <small>[[պուլկարերէն]]՝</small> Цариград <small>Ձարիկրատ</small>), քաղաք, որ ժամանակին հանդիսացած է [[Հռոմէական Կայսրութիւն|Հռոմէական կայսրութեան]] մայրաքաղաք ([[330]] – [[395]]), [[Բիւզանդական Կայսրութիւն|Բիւզանդիոյ]] մայրաքաղաք ([[395]] – [[1204]] եւ [[1261]] – [[1453]]), կարճ ժամանակի մը համար, [[Լատինական կայսրութիւն|Լատինական կայսրութեան]] մայրաքաղաք ([[1204]] – [[1261]]) եւ [[Օսմանեան Կայսրութիւն|Օսմանեան կայսրութեան]] ([[1453]] – [[1922]]) մայրաքաղաք։
-Հիմնադրութեան օրէն մինչեւ ԺԳ․ դարը Կոստանտնուպօլիսը Եւրոպայի ամէնէն մեծ եւ հարուստ քաղաքը եղած է<ref>Pounds, Norman John Greville. ''An Historical Geography of Europe, 1500–1840'', p. 124. CUP Archive, 1979. ISBN 0-521-22379-2.</ref> եւ Կոստանտնուպօլսոյ Պատրիարքարանը կարեւոր դեր խաղցած է քրիստոնէութեան տարածման: ԺԵ․ դարասկիզբին իր մարզերուն մեծ մասը վերջնական կորսնցնելէ ետք Բիւզանդական կայսրութիւնը կը սահմանափակուի Կոստանդտնուպօլսոյ եւ անոր շրջակայքը՝ Մորէաս (Պեղոպոնեզ՝ Յունաստան):
+Հիմնադրութեան օրէն մինչեւ ԺԳ․ դարը Կոստանտնուպոլիսը Եւրոպայի ամէնէն մեծ եւ հարուստ քաղաքը եղած է<ref>Pounds, Norman John Greville. ''An Historical Geography of Europe, 1500–1840'', p. 124. CUP Archive, 1979. ISBN 0-521-22379-2.</ref> եւ Կոստանտնուպոլսոյ Պատրիարքարանը կարեւոր դեր խաղցած է քրիստոնէութեան տարածման: ԺԵ․ դարասկիզբին իր մարզերուն մեծ մասը վերջնական կորսնցնելէ ետք Բիւզանդական կայսրութիւնը կը սահմանափակուի Կոստանդտնուպոլսոյ եւ անոր շրջակայքը՝ Մորէաս (Պեղոպոնեզ՝ Յունաստան):
 [[1453]]-ին, երկարատեւ պաշարումէն ետք, քաղաքը կը գրաւեն օսման թուրքերը։ Կռիւներէն ետք քաղաքը՝ մեծ մասամբ, կ՛ աւերուի։
-== Հայերը Կոնստանդնուպօլսոյ մէջ ==
+== Հայերը Կոնստանդնուպոլսոյ մէջ ==
 Հայեր բնակութիւն հաստատած են Բիւզանդական կայսրութեան կազմաւորումին սկիզբէն։ Անոնք ընդհանրապէս զինուորականներ, վաճառականներ, ճարտարապետներ կամ ուսումնառութեան եկած երիտասարդներ էին։ Հայերու թիւը ստուարացած էր, երբ Թ․ - ԺԱ․ դարերուն Բիւզանդիոյ գահին կը տիրեն հայ մակետոնական հարստութիւնը։
-[[1453]]-ին Կոստանտնուպօլիսը գրաւելէն ետք Մեհմետ Բ. սուլթանը, որպէսզի հակակշռէ յոյն բնակչութիւնը, մեծ թուով հայ եւ հրեայ շինարար վարպետներ կը վերաբնակեցնէ քաղաքը։ 1461-ին կը հաստատուի Կոստանտնուպօլսոյ Հայոց Պատրիարքութիւնը Յովակիմ Պրուսացի եպիսկոպոսի գլխաւորութեամբ: Անոր կը շնորհուի նոյն իրաւասութիւնները, որ ունի Յունաց Տիեզերական պատրիարքը։
+[[1453]]-ին Կոստանտնուպոլիսը գրաւելէն ետք Մեհմետ Բ. սուլթանը, որպէսզի հակակշռէ յոյն բնակչութիւնը, մեծ թուով հայ եւ հրեայ շինարար վարպետներ կը վերաբնակեցնէ քաղաքը։ 1461-ին կը հաստատուի Կոստանտնուպոլսոյ Հայոց Պատրիարքութիւնը Յովակիմ Պրուսացի եպիսկոպոսի գլխաւորութեամբ: Անոր կը շնորհուի նոյն իրաւասութիւնները, որ ունի Յունաց Տիեզերական պատրիարքը։
-Հայերը, ինչպէս յոյները, քաղաքը կը կոչեն՝ պօլիս եւ յաճախ կը գրեն՝ Կ.պօլիս:
+Հայերը, ինչպէս յոյները, քաղաքը կը կոչեն՝ Պոլիս եւ յաճախ կը գրեն՝ Կ.Պոլիս:
 -ին քաղաքը կը կոչուի Իսթանպուլ (<small>թրքերէն՝</small> Istanbul)․ անուն որ մինչեւ այսօր կը պահէ:
@@ Տող 20. / Տող 20. @@
 [[Պատկեր:Constantine I Hagia Sophia.jpg|մինի|աջից|240px|<small>Մեծն Կոստանդիանոսը քաղաքը կը նուիրաբերէ Աստուծամայրը: Խճանկար պատկեր մը Ս. Սոփիա տաճարին ներսը</small>]]
-Կոստանտնուպօլիսը 324 թուականին հիմնադրած է Մեծն Կոստանտինոս Ա. (272-337) Հռոմի կայսրը, արդէն գոյութիւն ունեցող Բիւզանդիոն անկախ քաղաք-պետութիւն տեղը, որ հիմնած էին Մեղարայ քաղաք-պետութենէ եկած յոյն գաղթականները, մտաւորապէս Ք.Ա. 657-ին:
+Կոստանտնուպոլիսը 324 թուականին հիմնադրած է Մեծն Կոստանտինոս Ա. (272-337) Հռոմի կայսրը, արդէն գոյութիւն ունեցող Բիւզանդիոն անկախ քաղաք-պետութիւն տեղը, որ հիմնած էին Մեղարայ քաղաք-պետութենէ եկած յոյն գաղթականները, մտաւորապէս Ք.Ա. 657-ին:
 Ք.Ա. 512, Դարէհ Ա․ Բիւզանդիոնը կը գրաւէ։ Պարսիկներու տիրապետութիւնը կ՛ աւարտի Ք.Ա. 478-ին, երբ սպարտացի զօրավար Փաւսանիաս քաղաքը կը գրաւէ:  Ք.Ա. 150-ին Բիւզանդիոնը կ՛ իյնայ Հռոմէական կայսրութեան կազմին մէջ:
-Կոստանտինոս Ա. կայսրը,  324-ին կը սկսի հիմնադրել Կոստատնուպօլիսը, որպէսզի միացնէ Հռոմէական կայսրութիւնը եւ տարածէ քրիստոնէութիւնը։  Քաղաքին հիմնադրումը ունի բացառիկ նշանակութիւն, որովհետեւ կը հանդիսանայ տեսակ մը բաժանարար գիծ հին եւ միջնադարեան ժամանակաշրջաններու միջեւ։  <ref>Նորման Տէյվիս, Եւրոպա.Պատմութիւն http://www.istorija.senamiescio-g.lt/Naudinga/Knygos/Norman.Davies.-.Europa.Istorija.2008.LT.pdf էջ 226 {{ref-lt}} Վերցուած է 2016 [[Յունիս]] 01-ին</ref>
+Կոստանտինոս Ա. կայսրը,  324-ին կը սկսի հիմնադրել Կոստատնուպոլիսը, որպէսզի միացնէ Հռոմէական կայսրութիւնը եւ տարածէ քրիստոնէութիւնը։  Քաղաքին հիմնադրումը ունի բացառիկ նշանակութիւն, որովհետեւ կը հանդիսանայ տեսակ մը բաժանարար գիծ հին եւ միջնադարեան ժամանակաշրջաններու միջեւ։  <ref>Նորման Տէյվիս, Եւրոպա.Պատմութիւն http://www.istorija.senamiescio-g.lt/Naudinga/Knygos/Norman.Davies.-.Europa.Istorija.2008.LT.pdf էջ 226 {{ref-lt}} Վերցուած է 2016 [[Յունիս]] 01-ին</ref>
 Քաղաքը, հիմնադրութեան առարին տարիներէն իսկ, կը սկսի արագօրէն ընդարձակուիլ եւ կէս դար ետք Թէոտոսիոս կայսրի օրով կը կառուցուի քաղաքին արեւմտեան կողմը պաշտպանող երկրորդ պարիսպը:
@@ Տող 31. / Տող 31. @@
 Պատերազմներու մէջ յաջողութիւններ ձեռք բերած Յուստինիանոս Ա. (527-565) կայսրը յայտնի է իր բարեփոխումներով եւ կատարած աշխատանքներով: Հռոմի օրինակով ան կը կառուցէ ձիարշաւարան մը, որը ժամանակի ընթացքին կը ստանայ կարեւոր քաղաքական նշանակութիւն: Հոն ժողովուրդը կրնայ իր հաւանութիւնը արտայայտել կայսրին հանդէպ, բացայայտօրէն քննադատել իշխանութիւնները եւ նոյնիսկ պահանջել անցանկալի նախարարներու հրաժարականը: Յուստինիանոսի օրով քաղաքացիական կարգը քաղաքական հարցի կը վերածուի:
-Յուստինիանոսի իշխանութեան տարիներուն Կոստանտնուպօլսոյ բնակչութեան թիւը 500 000 կը հասնի<ref>[http://www.tulane.edu/~august/H303/handouts/Population.htm Early Medieval and Byzantine Civilization: Constantine to Crusades], Dr. Kenneth W. Harl.</ref>: Սակայն, ընկերվարական կառոյցը կը խախտուի541-542 թուականներու միջեւ, երբ ժանտախտի համաճարակին պատճառով կ՛ ոչնչանայ քաղաքին բնակիչներու մօտաւորապէս 40%-ը:<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/4381924.stm Past pandemics that ravaged Europe], [[BBC News]], November 7, 2005.</ref>
+Յուստինիանոսի իշխանութեան տարիներուն Կոստանտնուպոլսոյ բնակչութեան թիւը 500 000 կը հասնի<ref>[http://www.tulane.edu/~august/H303/handouts/Population.htm Early Medieval and Byzantine Civilization: Constantine to Crusades], Dr. Kenneth W. Harl.</ref>: Սակայն, ընկերվարական կառոյցը կը խախտուի541-542 թուականներու միջեւ, երբ ժանտախտի համաճարակին պատճառով կ՛ ոչնչանայ քաղաքին բնակիչներու մօտաւորապէս 40%-ը:<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/4381924.stm Past pandemics that ravaged Europe], [[BBC News]], November 7, 2005.</ref>
 === Փորձութիւններու Ժամանակաշրջան ===
-[[Պատկեր:Eugène_Ferdinand_Victor_Delacroix_012.jpg|մինի|240px|<small>''Խաչակիրներու մուտքը Կոստանդնուպօլիս'' Էօժէն Տելաքրուա (Eugène Delacroix), 1840</small>]]
+[[Պատկեր:Eugène_Ferdinand_Victor_Delacroix_012.jpg|մինի|240px|<small>''Խաչակիրներու մուտքը Կոստանդնուպոլիս'' Էօժէն Տելաքրուա (Eugène Delacroix), 1840</small>]]
-Է․ դարուն, աւարները եւ այնուհետեւ՝ պուլկարները կը գրաւեն Պալքաններու մեծ մասը, փորձեր ընելով գրոհել Կոստանտնուպօլիսը արեւմուտքէն: Նոյն ատեն պարթեւ Սասանեանները արեւելքէն կը թափանցեն Անատոլիա: 626-ին պաշարումը յաղթահարելէն ետք Հէրակլիոս (Իրաքլիոս) կայսրը [[Պարսկաստան]] կ՛ արշաւէ եւ կարճ ժամանակ ետք կը վերականգնուի նախկին կարգավիճակը: Սակայն, կը յաջորդեն նոր պաշարումներ՝ արաբներու արշաւանքներ․ առաջինը՝ 624-678 եւ երկրորդը 717-718 թուականներուն:  Թէոտոսիոս կը կարողանայ պարսպապատ քաղաքը անառիկ պահել ցամաքին կողմէ, իսկ նոր ստեղծուած «յունական կրակ» անուանումով յայտնի վառուցիկ նիւթը թոյլ կու տույ, որ բիւզանդական տորմիղը չէզօքացնէ արաբներուն նաւերը եւ մայրաքաղաքը պահէ անառիկ:  Երկրորդ պաշարման ընթացքին պուլկարներու Թերուել խանի վճռական օգնութեամբ քաղաքը կը փրկուի եւ ան կը ստանայ «Եւրոպայի փրկիչ» անունը:<ref>{{cite web|url=http://www.programata.bg/?p=62&c=1&id=51493&l=2|title=Exposition, Dedicated to Khan Tervel|work=Programata}}</ref>
+Է․ դարուն, աւարները եւ այնուհետեւ՝ պուլկարները կը գրաւեն Պալքաններու մեծ մասը, փորձեր ընելով գրոհել Կոստանտնուպոլիսը արեւմուտքէն: Նոյն ատեն պարթեւ Սասանեանները արեւելքէն կը թափանցեն Անատոլիա: 626-ին պաշարումը յաղթահարելէն ետք Հէրակլիոս (Իրաքլիոս) կայսրը [[Պարսկաստան]] կ՛ արշաւէ եւ կարճ ժամանակ ետք կը վերականգնուի նախկին կարգավիճակը: Սակայն, կը յաջորդեն նոր պաշարումներ՝ արաբներու արշաւանքներ․ առաջինը՝ 624-678 եւ երկրորդը 717-718 թուականներուն:  Թէոտոսիոս կը կարողանայ պարսպապատ քաղաքը անառիկ պահել ցամաքին կողմէ, իսկ նոր ստեղծուած «յունական կրակ» անուանումով յայտնի վառուցիկ նիւթը թոյլ կու տույ, որ բիւզանդական տորմիղը չէզօքացնէ արաբներուն նաւերը եւ մայրաքաղաքը պահէ անառիկ:  Երկրորդ պաշարման ընթացքին պուլկարներու Թերուել խանի վճռական օգնութեամբ քաղաքը կը փրկուի եւ ան կը ստանայ «Եւրոպայի փրկիչ» անունը:<ref>{{cite web|url=http://www.programata.bg/?p=62&c=1&id=51493&l=2|title=Exposition, Dedicated to Khan Tervel|work=Programata}}</ref>
 === Մակետոնեաններու Եւ Կոմնենոսներու Ժամանակաշրջան ===
-Բիւզանդիոյ եւ անոր հետ միասին՝ Կոստանտնուպօլսոյ երկրորդ մեծագոյն բարգաւաճումը տեղի կ՛ ունենայ Մակետոնական (Հայկական) հարստութեան իշխանութեան ընթացքին: ([[856]]-[[1071]]) Բարսեղ Բ. կայսրը մեծ յաղթանակներ կը տանի արաբներուն եւ պուլկարներուն դէմ, որուն համար նոյնիսկ Պուլկարասպան անունը ստացած էր։  Այդ ժամանակաշրջանին կը զարգանան գիտութիւնը, նկարչութիւնը՝ որմնանկարչութիւն եւ սրբապատկերներ ու գրականութիւնը: Մտաւորապէս 425-ին Թէոտոսիոս Բ.-ի կողմէ կը հիմնադրուի Կոստանտնուպօլսոյ Բարձրագոյն Դպրոցը, որ իր տեսակին մէջ Եւրոպայի առաջին համալսարանը կը դառնայ:
+Բիւզանդիոյ եւ անոր հետ միասին՝ Կոստանտնուպոլսոյ երկրորդ մեծագոյն բարգաւաճումը տեղի կ՛ ունենայ Մակետոնական (Հայկական) հարստութեան իշխանութեան ընթացքին: ([[856]]-[[1071]]) Բարսեղ Բ. կայսրը մեծ յաղթանակներ կը տանի արաբներուն եւ պուլկարներուն դէմ, որուն համար նոյնիսկ Պուլկարասպան անունը ստացած էր։  Այդ ժամանակաշրջանին կը զարգանան գիտութիւնը, նկարչութիւնը՝ որմնանկարչութիւն եւ սրբապատկերներ ու գրականութիւնը: Մտաւորապէս 425-ին Թէոտոսիոս Բ.-ի կողմէ կը հիմնադրուի Կոստանտնուպոլսոյ Բարձրագոյն Դպրոցը, որ իր տեսակին մէջ Եւրոպայի առաջին համալսարանը կը դառնայ:
-Կը սկսի առաքելական գործունէութիւնը, առաւելապէս՝ սլավերուն շրջանը․ օրինակ Կիւրեղի եւ Մէթոտիոսի գործունէութիւնը: Հռոմի պապի եւ պօլսոյ պատրիարքի անհամաձայնութեան պատճառով, 1054-ին քրիստոնէական աշխարհը կը բաժնուի եւ Կոստանտնուպօլիսը կը դառնայ Ուղղափառութեան կեդրոն:
+Կը սկսի առաքելական գործունէութիւնը, առաւելապէս՝ սլավերուն շրջանը․ օրինակ Կիւրեղի եւ Մէթոտիոսի գործունէութիւնը: Հռոմի պապի եւ Պոլսոյ պատրիարքի անհամաձայնութեան պատճառով, 1054-ին քրիստոնէական աշխարհը կը բաժնուի եւ Կոստանտնուպոլիսը կը դառնայ Ուղղափառութեան կեդրոն:
-Կոստանտնուպօլիսը՝ Բիւզանդիոնի կեանքին բոլոր բնագաւառներէն ներս հիմնարար դեր կ՛ ունենայ: 1071-էն, երբ կը սկսին սելճուկ թուրքերու արշաւանքները, պօլիսը նորէն կ՛ ընկղմի խաւարի մէջ:
+Կոստանտնուպոլիսը՝ Բիւզանդիոնի կեանքին բոլոր բնագաւառներէն ներս հիմնարար դեր կ՛ ունենայ: 1071-էն, երբ կը սկսին սելճուկ թուրքերու արշաւանքները, Պոլիսը նորէն կ՛ ընկղմի խաւարի մէջ:
-Կոմնենոսներու հարստութեան տիրապետութեան ժամանակները (1081-1185) Կոստանտնուպօլիսը կը վերապրի իր վերջին բարգաւաճման շրջանը, որ սակայն նոյնը չէ, ինչպէս էր Յուստինիանոսի եւ Մակետոնեաններու ժամանակ:
+Կոմնենոսներու հարստութեան տիրապետութեան ժամանակները (1081-1185) Կոստանտնուպոլիսը կը վերապրի իր վերջին բարգաւաճման շրջանը, որ սակայն նոյնը չէ, ինչպէս էր Յուստինիանոսի եւ Մակետոնեաններու ժամանակ:
 ԺԱ․ եւ ԺԲ․ դարերուն առեւտրական տիրապետութիւնը իրենց ձեռքը կ'առնեն ճէնովացիները եւ վենետիկցիները ու կը հաստատուին Ղալաթիոյ մէջ:
@@ Տող 50. / Տող 50. @@
 === Անկում ===
 [[Պատկեր:Hagia Sophia Mars 2013 (2).jpg|մինի|աջից|240px|<small>Ս. Սոփիա տաճարը</small>]]
-Ապրիլ 1204-ին Կոստանտնուպօլիսը կը գրաւեն Խաչակիրները՝ [[Խաչակիրներու Դ․ Արշաւանք|Խաչակիրներու Չորրորդ արշաւանք]]։  Անոնք մայրաքաղաքը կը հրդկիզոն եւ կ'աւերեն: Քաղաքը կը դառնայ Խաչակիրներու [[Լատինական կայսրութիւն|Լատինական կայսրութեան]] մայրաքաղաքը, որուն տնտեսական առաւելութիւնը կ'անցնի վենետիկցիներուն: 1261-ին ճենովացիներու օգնութեամբ բիւզանդացիները ետ կը գրաւեն քաղաքը եւ իշխանութիւնը կ'անցնի բիւզանդական Փալէոլողոներու հարստութեան ձեռքը:
+Ապրիլ 1204-ին Կոստանտնուպոլիսը կը գրաւեն Խաչակիրները՝ [[Խաչակիրներու Դ․ Արշաւանք|Խաչակիրներու Չորրորդ արշաւանք]]։  Անոնք մայրաքաղաքը կը հրդկիզոն եւ կ'աւերեն: Քաղաքը կը դառնայ Խաչակիրներու [[Լատինական կայսրութիւն|Լատինական կայսրութեան]] մայրաքաղաքը, որուն տնտեսական առաւելութիւնը կ'անցնի վենետիկցիներուն: 1261-ին ճենովացիներու օգնութեամբ բիւզանդացիները ետ կը գրաւեն քաղաքը եւ իշխանութիւնը կ'անցնի բիւզանդական Փալէոլողոներու հարստութեան ձեռքը:
-Մինչեւ ԺԴ․ դարու կէսերը Կոստանտնուպօլիսը կը մնայ կարեւոր առեւտրական կեդրոն։  Այնուհետեւ աստիճանաբար կը սկսի տկարանալ: Քաղաքին տնտեսութիւնը կ՛ իյնայ վենետիկցիներուն եւ ճենովացիներուն ձեռքը: <br />Այդ ժամանակաշրջանին օսմանցի թուրքերը քանի մը փորձեր կ՛ ընեն Կոստանտնուպօլսոյ տիրանալ: Մեհմետ Նուաճողին կողմէ 1452-ին Ռումէլի ամրոցին կառուցումը կը նախատեսէր մայրաքաղաքին ճակատագիրը եւ [[29 Մայիս]] 1453-ին երկարատեւ պաշարումէն ետք, Կոստանտնուպօլիսը կը յանձնուի:  Ան կը դառանյ նոր ուժեղ պետութեան՝ Օսմանական կայսրութեան մայրաքաղաքը:
+Մինչեւ ԺԴ․ դարու կէսերը Կոստանտնուպոլիսը կը մնայ կարեւոր առեւտրական կեդրոն։  Այնուհետեւ աստիճանաբար կը սկսի տկարանալ: Քաղաքին տնտեսութիւնը կ՛ իյնայ վենետիկցիներուն եւ ճենովացիներուն ձեռքը: <br />Այդ ժամանակաշրջանին օսմանցի թուրքերը քանի մը փորձեր կ՛ ընեն Կոստանտնուպոլսոյ տիրանալ: Մեհմետ Նուաճողին կողմէ 1452-ին Ռումէլի ամրոցին կառուցումը կը նախատեսէր մայրաքաղաքին ճակատագիրը եւ [[29 Մայիս]] 1453-ին երկարատեւ պաշարումէն ետք, Կոստանտնուպոլիսը կը յանձնուի:  Ան կը դառանյ նոր ուժեղ պետութեան՝ Օսմանական կայսրութեան մայրաքաղաքը:
-[[Պատկեր:Zentralbibliothek Zürich - Constantinople partie du coté de Stamboul - 4000006193.jpg|մինի|աջից|240px|<small>Կոստանդնուպօլիսը 19-րդ դարու վերջին</small>]]
+[[Պատկեր:Zentralbibliothek Zürich - Constantinople partie du coté de Stamboul - 4000006193.jpg|մինի|աջից|240px|<small>Կոստանդնուպոլիսը 19-րդ դարու վերջին</small>]]
 === Օսմանական Կայսրութեան Ժամանակաշրջանը՝ 1453-1922 ===
-Քրիստոնէական Ուղղափառ Եկեղեցին այլեւս կը գտնուի օսմանցիներու վերահսկողութեան ներքեւ: Մեհմետ Բ.-ի երբ Կոստանդնուպօլիս կը մտնէ (ներկայիս յայտնի իբրեւ Թոփքափուի դարպաս), ան անմիջապէս իր ձին հեծած կ՛ ուղուի դէպի [[Ս. Սոֆիա տաճար (Կ. Պոլիս)|Ս. Սոֆիա]], ուր իր զինուորներուն կը հրամայէ դադրեցնիլ մարմարները ջարդել եւ բաւարարուիլ աւարով եւ գերիներով. «ասիկա իրեն կը պատկանի:»<ref name="ReferenceB">Mansel, Philip. Constantinople: City of the World's Desire. Penguin History Travel, ISBN 0-14-026246-6. Page 1.</ref> Ան կը հրամայէ, որ իմամ մը գայ հոն է''զան'' երգէ եւ ուղղափառ տաճարը դարձնել իսլամներու մզկիթ՝<ref name="ReferenceB"/><ref>Lewis, Bernard. Istanbul and the Civilization if the Ottoman Empire. 1, University of Oklahoma Press, 1963. p. 6</ref> հաստատելով իսլամական կրօնի տիրապետութիւնը Կոստանտնուպօլսոյ մէջ:
+Քրիստոնէական Ուղղափառ Եկեղեցին այլեւս կը գտնուի օսմանցիներու վերահսկողութեան ներքեւ: Մեհմետ Բ.-ի երբ Կոստանդնուպոլիս կը մտնէ (ներկայիս յայտնի իբրեւ Թոփքափուի դարպաս), ան անմիջապէս իր ձին հեծած կ՛ ուղուի դէպի [[Ս. Սոֆիա տաճար (Կ. Պոլիս)|Ս. Սոֆիա]], ուր իր զինուորներուն կը հրամայէ դադրեցնիլ մարմարները ջարդել եւ բաւարարուիլ աւարով եւ գերիներով. «ասիկա իրեն կը պատկանի:»<ref name="ReferenceB">Mansel, Philip. Constantinople: City of the World's Desire. Penguin History Travel, ISBN 0-14-026246-6. Page 1.</ref> Ան կը հրամայէ, որ իմամ մը գայ հոն է''զան'' երգէ եւ ուղղափառ տաճարը դարձնել իսլամներու մզկիթ՝<ref name="ReferenceB"/><ref>Lewis, Bernard. Istanbul and the Civilization if the Ottoman Empire. 1, University of Oklahoma Press, 1963. p. 6</ref> հաստատելով իսլամական կրօնի տիրապետութիւնը Կոստանտնուպոլսոյ մէջ:
-Մեհմետի գլխաւոր գործը կ՛ ըլլայ մայրաքաղաքի պաշտպանական կառոյցներու վերակառուցումը եւ բնակչութեան վերափոխումը:  Շինարարութիւնները կը սկսին քաղաքը գրաւելէն անմիջապէս ետք․ պարիսպներու նորոգում, միջնաբերդի եւ նոր պալատի կառուցում:<ref name="Inalcik, Halil 1969, p. 236">Inalcik, Halil. “The Policy of Mehmed II toward the Greek Population of Istanbul and the Byzantine Buildings of the City.” Dumbarton Oaks Papers 23, (1969): 229–249. p. 236</ref> Մեհմետ կայսրութեան տարածքին հրաման կ՛ արձակէ,  որով՝ իսլամները, քրիստոնեաները եւ հրեաները պիտի բնակեցնեն քաղաքը:<ref name="Inalcik, Halil 1969, p. 236"/> Ամբողջ օսմանական կայսրութեան տարածքին գերեվարածներ եւ տեղահանուածներ կ՛ ուղարկուին Կոստանտնուպօլիս:  Այդ բնակիչները կոչուեցան "Sürgün"  (<small>[սիւրկիւն] [[յունարէն]]՝</small> σουργουνιδες).
+Մեհմետի գլխաւոր գործը կ՛ ըլլայ մայրաքաղաքի պաշտպանական կառոյցներու վերակառուցումը եւ բնակչութեան վերափոխումը:  Շինարարութիւնները կը սկսին քաղաքը գրաւելէն անմիջապէս ետք․ պարիսպներու նորոգում, միջնաբերդի եւ նոր պալատի կառուցում:<ref name="Inalcik, Halil 1969, p. 236">Inalcik, Halil. “The Policy of Mehmed II toward the Greek Population of Istanbul and the Byzantine Buildings of the City.” Dumbarton Oaks Papers 23, (1969): 229–249. p. 236</ref> Մեհմետ կայսրութեան տարածքին հրաման կ՛ արձակէ,  որով՝ իսլամները, քրիստոնեաները եւ հրեաները պիտի բնակեցնեն քաղաքը:<ref name="Inalcik, Halil 1969, p. 236"/> Ամբողջ օսմանական կայսրութեան տարածքին գերեվարածներ եւ տեղահանուածներ կ՛ ուղարկուին Կոստանտնուպոլիս:  Այդ բնակիչները կոչուեցան "Sürgün"  (<small>[սիւրկիւն] [[յունարէն]]՝</small> σουργουνιδες).
 == Կարեւոր Իրադարձութիւններ ==
-Կոստանտնուպօլիսը առաջին եւրոպական քաղաքը եղած է, որուն մէջ 321-էն սկսած Կոստանտինոս Ա. կայսրին հրահանգով՝ Կիրակի օրը կը հաստատուի իբրեւ հանգիստի օր:
+Կոստանտնուպոլիսը առաջին եւրոպական քաղաքը եղած է, որուն մէջ 321-էն սկսած Կոստանտինոս Ա. կայսրին հրահանգով՝ Կիրակի օրը կը հաստատուի իբրեւ հանգիստի օր:
 == Ծանօթագրութիւններ ==
@@ Տող 67. / Տող 67. @@
 == Աղբիւրներ ==
-[https://enjoybooks.ru/hy/novoe-nazvanie-konstantinopolya-kratkaya-istoriya-konstantinopolya.html Կոստանդնուպօլսոյ նոր անունը: պօլսոյ համառօտ պատմութիւն։]
+[https://enjoybooks.ru/hy/novoe-nazvanie-konstantinopolya-kratkaya-istoriya-konstantinopolya.html Կոստանդնուպոլսոյ նոր անունը: Պոլսոյ համառօտ պատմութիւն։]
 [[Ստորոգութիւն:Բիւզանդիոյ քաղաքներ]]