«Աքքայի Պաշարում (1189-1191)» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
No edit summary
Պիտակ: Տեսողական խմբագրիչը անջատուած է
Տող 1. Տող 1.
{{Տեղեկաքարտ ճակատամարտ
{{Տեղեկաքարտ ճակատամարտ
|ճակատամարտի անուանում = Աքքայի պաշարումը
|ճակատամարտի անուանում = Աքքայի պաշարումը
|Հակամարտութիւն = [[Երրորդ խաչակրաց արշաւանք]]
|Հակամարտութիւն = [[Խաչակիրներու երրորդ արշաւանք]]
|Պատկեր = [[Պատկեր:Loutherbourg-Richard Coeur de Lion à la bataille de Saint-Jean d'Acre.jpg|315px]]
|Պատկեր = [[Պատկեր:Loutherbourg-Richard Coeur de Lion à la bataille de Saint-Jean d'Acre.jpg|315px]]
|Վերնագիր = Աքքայի պաշարումը
|Վերնագիր = Աքքայի պաշարումը
|Թուական = [[28 օգոստոս]] [[1189]] - [[12 յուլիս]] [[1191]]
|Թուական = [[28 օգոստոս]] [[1189]] - [[12 Յուլիս]] [[1191]]
|Վայր = [[Աքքա]], [[Պաղեստին]]
|Վայր = [[Աքքա]], [[Պաղեստին]]
|Արդիւնք = Խաչակիրներու յաղթանակ
|Արդիւնք = Խաչակիրներու յաղթանակ
Տող 15. Տող 15.
{{դրօշ|Կիլիկյան Հայաստան}} [[Կիլիկիոյ հայկական թագաւորութիւն]]<br />
{{դրօշ|Կիլիկյան Հայաստան}} [[Կիլիկիոյ հայկական թագաւորութիւն]]<br />
|Հակառակորդ2 = {{դրօշ|Այյուբյան սուլթանություն}} [[Այյուպեան սուլթանութիւն]]
|Հակառակորդ2 = {{դրօշ|Այյուբյան սուլթանություն}} [[Այյուպեան սուլթանութիւն]]
|Հրամանատար1 = [[Պատկեր:England COA.svg|20px]] [[Ռիչարդ I Առիւծասիրտ]]<br />
|Հրամանատար1 = [[Պատկեր:England COA.svg|20px]] [[Ռիչարտ Ա. Առիւծասիրտ]]<br />
{{դրօշ|Ֆրանսիայի թագավորություն}} [[Ֆիլիբ II Օգոստոս]]<br />
{{դրօշ|Ֆրանսիայի թագավորություն}} [[Ֆիլիփ Բ. Օգոստոս]]<br />
{{դրօշ|Երուսաղեմի թագավորություն}} [[Կի դը Լուզինեան]]<br />
{{դրօշ|Երուսաղեմի թագավորություն}} [[Կի տը Լուզինեան]]<br />
{{դրօշ|Տաճարականների միաբանություն}} [[Ժերար դը Ռիդֆոր]] †<br />
{{դրօշ|Տաճարականների միաբանություն}} [[Ժերար տը Ռիտֆոր]] †<br />
{{դրօշ|Տաճարականների միաբանություն}} [[Կոնրադ Մոնֆերացի]]<br />
{{դրօշ|Տաճարականների միաբանություն}} [[Քոնրատ Մոնֆերացի]]<br />
{{դրօշ|Սրբազան Հռոմեական կայսրություն}} Ֆրիդրիխ VI †<br />
{{դրօշ|Սրբազան Հռոմեական կայսրություն}} Ֆրետերիք Ե. †<br />
{{դրօշ|Ավստրիայի դքսություն}} [[Լեոպոլդ V (Աւստրիոյ դուքս)|Լեոպոլդ V]] <br />
{{դրօշ|Ավստրիայի դքսություն}} [[Լեոպոլդ V (Աւստրիոյ դուքս)|Լեոպոլտ Ե.]] <br />
{{դրօշ|Չեխիայի իշխանություն}} Դեպոլտ II
{{դրօշ|Չեխիայի իշխանություն}} Տեպոլտ Բ.
|Հրամանատար2 = {{դրօշ|Այյուբյան սուլթանություն}} [[Սալահ ալ-Տին]]
|Հրամանատար2 = {{դրօշ|Այյուբյան սուլթանություն}} [[Սալահ ալ-Տին]]
{{դրօշ|Այյուբյան սուլթանություն}} Ամիր Մոջիլի †<br />
{{դրօշ|Այյուբյան սուլթանություն}} Ամիր Մոժիլի †<br />
{{դրօշ|Այյուբյան սուլթանություն}} Այբեք այ-Աքրաշ †<br />
{{դրօշ|Այյուբյան սուլթանություն}} Այպեք այ-Աքրաշ †<br />
{{դրօշ|Այյուբյան սուլթանություն}} իբն ալ-Բեսարաու †<br />
{{դրօշ|Այյուբյան սուլթանություն}} իպն ալ-Պեսարաու †<br />
{{դրօշ|Այյուբյան սուլթանություն}} Իմադ ալ-Տին Սինջարի<br />
{{դրօշ|Այյուբյան սուլթանություն}} Իմատ ալ-Տին Սինժարի<br />
{{դրօշ|Այյուբյան սուլթանություն}} Հուսամ ալ-Տին Լուլու<br />
{{դրօշ|Այյուբյան սուլթանություն}} Հուսամ ալ-Տին Լուլու<br />
{{դրօշ|Այյուբյան սուլթանություն}} Գյոքբորի<br />
{{դրօշ|Այյուբյան սուլթանություն}} Գյոքբորի<br />
{{դրօշ|Այյուբյան սուլթանություն}} Մուիզզ ալ-Տին<br />
{{դրօշ|Այյուբյան սուլթանություն}} Մուիզզ ալ-Տին<br />
{{դրօշ|Այյուբյան սուլթանություն}} [[ալ-Ադիլ I]]<br />
{{դրօշ|Այյուբյան սուլթանություն}} [[ալ-Ատիլ Ա.]]<br />
{{դրօշ|Այյուբյան սուլթանություն}} Ասադ ալ-Տին<br />
{{դրօշ|Այյուբյան սուլթանություն}} Ասատ ալ-Տին<br />
{{դրօշ|Այյուբյան սուլթանություն}} Բահա ալ-Տին Քարաքուշ<br />
{{դրօշ|Այյուբյան սուլթանություն}} Պահա ալ-Տին Քարաքուշ<br />
{{դրօշ|Այյուբյան սուլթանություն}} Աբու ալ-Հեյջա<br />
{{դրօշ|Այյուբյան սուլթանություն}} Ապու ալ-Հեյժա<br />
{{դրօշ|Այյուբյան սուլթանություն}} իբն Բարիք †<br />
{{դրօշ|Այյուբյան սուլթանություն}} իպն Պարիք †<br />
{{դրօշ|Այյուբյան սուլթանություն}} Սայֆ ալ-Տին Մաշթուբ<br />
{{դրօշ|Այյուբյան սուլթանություն}} Սայֆ ալ-Տին Մաշտուպ<br />
{{դրօշ|Այյուբյան սուլթանություն}} Շիրկուխ իբն Բախել<br />
{{դրօշ|Այյուբյան սուլթանություն}} Շիրկուխ իպն Պախել<br />
|Ուժեր1 = մոտ 25 000 + 11 տրեբուշեթ
|Ուժեր1 = շուրջ 25 000 + 11 տրեբուշեթ
|Ուժեր2 = քաղաքի կայազօրը մօտ 6 000 + 8 000 [[Սալահ ալ-Տին]]ի բանակը
|Ուժեր2 = քաղաքին կայազօրը շուրջ 6.000 + 8.000 [[Սալահ ալ-Տին]]ի բանակը
|Կորուստներ1 = 2500
|Կորուստներ1 = 2500
|Կորուստներ2 = բացի մարտական կորուստներէն քաղաքի կայազօրի 2.700 զինուոր մահապատԺի ենթարկուեցան
|Կորուստներ2 = բացի մարտական կորուստներէն քաղաքին կայազօրէն 2.700 զինուոր մահապատԺի կ'ենթարկուի
}}
}}


'''Աքքայի պաշարում''' (28 Օգոստոս 1189 - 21 Յուլիս 1191, [[խաչակրաց երրորդ արշաւանք]]ի ընթացքին տեղի ունեցած ռազմական բախում։ Երկամեայ պաշարումէն ետք<ref>Rickard, J (12 November 2001). [http://www.historyofwar.org/articles/battles_acre.html «Siege of Acre, August 1189-12 July 1191»], Accessed October 12, 2007.</ref>, խաչակիրները կը յաջողին գրաւել [[Աքքա]]<nowiki/>ն, քաղաքը հետագայ 100 տարիներու ընթացքին կը մնայ խաչակիրներու գլխաւոր յենարանը, մինչեւ 1291-ին վերանուաճումը։
'''Աքքայի պաշարում''' (28 Օգոստոս 1189 - 21 Յուլիս 1191, [[Խաչակիրներու երրորդ արշաւանք]]ի ընթացքին տեղի ունեցած ռազմական բախում։ Երկամեայ պաշարումէն ետք<ref>Rickard, J (12 November 2001). [http://www.historyofwar.org/articles/battles_acre.html «Siege of Acre, August 1189-12 July 1191»], Accessed October 12, 2007.</ref>, խաչակիրները կը յաջողին գրաւել [[Աքքա]]<nowiki/>ն, քաղաքը հետագայ 100 տարիներու ընթացքին կը մնայ խաչակիրներու գլխաւոր յենարանը, մինչեւ 1291-ին վերանուաճումը։


== Պատմութիւն ==
== Պատմութիւն ==
4 Յուլիս 1187-ի [[Հաթթինի ճակատամարտ]]<nowiki/>էն ետք [[Սալահ ալ-Տին]] առանց մարտի կը յաջողի գրաւել [[Աքքա]] քաղաքը։ Այդ օրերուն [[խաչակիրներ]]<nowiki/>ը կը վերահսկէին` [[Տիւրոս]]<nowiki/>ը (Սուր), Թրիփոլին եւ [[Անտիոք]]<nowiki/>ը, որոնք նոյնպէս պաշարուած էին Սալահ ալ-Տինի կողմէն։ [[Մերձաւոր Արեւելք]]<nowiki/>էն հասած լուրերը մեծ խառնաշփոթի կը մատնեն եւրոպացիները, իսկ [[Հռոմի Պապ]] Գրիգոր Ը. կոչ կ'ուղղէ 3-րդ խաչակրաց արշաւանքի։
4 Յուլիս 1187-ի [[Հաթթինի ճակատամարտ]]<nowiki/>էն ետք [[Սալահ ալ-Տին]] առանց մարտի կը յաջողի գրաւել [[Աքքա]] քաղաքը։ Այդ օրերուն [[խաչակիրներ]]<nowiki/>ը կը վերահսկէին` [[Տիւրոս]]<nowiki/>ը (Սուր), Թրիփոլին եւ [[Անտիոք]]<nowiki/>ը, որոնք նոյնպէս պաշարուած էին Սալահ ալ-Տինի կողմէն։ [[Մերձաւոր Արեւելք]]<nowiki/>էն հասած լուրերը մեծ խառնաշփոթի կը մատնեն եւրոպացիները, իսկ [[Հռոմի Պապ]] Գրիգոր Ը. կոչ կ'ուղղէ 3-րդ Խաչակիրներու արշաւանքի։


== Իրավիճակը Տիւրոսի մէջ ==
== Իրավիճակը Տիւրոսի մէջ ==
Տող 60. Տող 60.


== Երկկողմանի պաշարում ==
== Երկկողմանի պաշարում ==
Աշնան ընթացքին Կի օգնութիւն կը ստանայ Եւրոպայէն։ Այսպիսով ան Աքքան կը պաշարէ ցամաքէն, իսկ նաւատորմի միջոցով՝ ծովէն։ Տեղեկութիւններ կը հասնին, որ [[Գերմանիա|Գերմանիոյ]] կայսր Ֆրետերիք Ա. Շիկամօրուս մեծ զօրքերով միացած է [[Խաչակրաց Երրորդ Արշաւանք|խաչակրաց արշաւանք]]<nowiki/>ին եւ կը շարժէր դէպի Սրբազան երկիր։ Այդ լուրերը կը բարձրացնեն պաշարողներուն մարտական ոգին։ Դէպքերէն քաջատեղեակ էր նաեւ Սալահ ալ-Տին։ Ան նոր ուժեր կ'ուղարկէ՝ քրիստոնեաներու օղակը շրջափակելու նպատակով։
Աշնան ընթացքին Կի օգնութիւն կը ստանայ Եւրոպայէն։ Այսպիսով ան Աքքան կը պաշարէ ցամաքէն, իսկ նաւատորմի միջոցով՝ ծովէն։ Տեղեկութիւններ կը հասնին, որ [[Գերմանիա|Գերմանիոյ]] կայսր Ֆրետերիք Ա. Շիկամօրուս մեծ զօրքերով միացած է [[Խաչակիրներու Երրորդ Արշաւանք|Խաչակիրներու արշաւանք]]<nowiki/>ին եւ կը շարժէր դէպի Սրբազան երկիր։ Այդ լուրերը կը բարձրացնեն պաշարողներուն մարտական ոգին։ Դէպքերէն քաջատեղեակ էր նաեւ Սալահ ալ-Տին։ Ան նոր ուժեր կ'ուղարկէ՝ քրիստոնեաներու օղակը շրջափակելու նպատակով։


31 Հոկտեմբերին 15 եգիպտական նաւեր կը ճեղքեն քրիստոնեաներու ծովային շրջափակումը եւ մթերքներ կը հասցնեն քաղաք։ 26 Դեկտեմբերին եգիպտական նաւատորմը կը վերականգնէ քաղաքին ծովային մուտքը։ 1190-ին Քոնրատ Մոնֆերացի իր նաւերով կ'երթայ Տիւրոս եւ նոր ուժերով կը վերադառնայ, որպէսզի յաղթէր զիրենք շրջափակող իսլամաներուն։
31 Հոկտեմբերին 15 եգիպտական նաւեր կը ճեղքեն քրիստոնեաներու ծովային շրջափակումը եւ մթերքներ կը հասցնեն քաղաք։ 26 Դեկտեմբերին եգիպտական նաւատորմը կը վերականգնէ քաղաքին ծովային մուտքը։ 1190-ին Քոնրատ Մոնֆերացի իր նաւերով կ'երթայ Տիւրոս եւ նոր ուժերով կը վերադառնայ, որպէսզի յաղթէր զիրենք շրջափակող իսլամաներուն։
Տող 72. Տող 72.


Մարտին, երբ եղանակը նպաստաւոր կը դառնայ, Եւրոպայէն նոր ուժեր կը ժամանեն, ինչպէս նաեւ [[Ռիչարտ Առիւծասիրտ|Ռիչարտ Առիւծասիրտը]] եւ [[Ֆիլիբ Օգոստոս|Ֆիլիփ Օգոստոս]]ը. Սալահ ալ-Տինի յաղթելու հաւանականութիւնը կտրուկ կը նուազի։ 3 Յուլիսին քաղաքը կը յանձնուի, Ռիչարտ կը հրամայէ մահապատժի ենթարկել քաղաքին կայազօրայինները։ Անգլօ-ֆրանսական ուժերով համալրուած խաչակիրները ծովու ճամբով կը յառաջանան դէպի հարաւ, նոյնը կ'ընեն իսլամները։ 7 Սեպտեմբերին Եաֆֆա քաղաքէն դէպի հիւսիս տեղի կ'ունենայ [[Արսուֆի ճակատամարտ]]<nowiki/>ը: Ճակատամարտի ընթացքին Ռիչարտ փայլուն յաղթանակ կը տանի։ Սալահ ալ-Տին խաչակիրներու յաղթանակը կը գնահատէ ըսելով, որ անգլիացիներուն կարգապահութիւնը եւ զրահները անյաղթելի էին։
Մարտին, երբ եղանակը նպաստաւոր կը դառնայ, Եւրոպայէն նոր ուժեր կը ժամանեն, ինչպէս նաեւ [[Ռիչարտ Առիւծասիրտ|Ռիչարտ Առիւծասիրտը]] եւ [[Ֆիլիբ Օգոստոս|Ֆիլիփ Օգոստոս]]ը. Սալահ ալ-Տինի յաղթելու հաւանականութիւնը կտրուկ կը նուազի։ 3 Յուլիսին քաղաքը կը յանձնուի, Ռիչարտ կը հրամայէ մահապատժի ենթարկել քաղաքին կայազօրայինները։ Անգլօ-ֆրանսական ուժերով համալրուած խաչակիրները ծովու ճամբով կը յառաջանան դէպի հարաւ, նոյնը կ'ընեն իսլամները։ 7 Սեպտեմբերին Եաֆֆա քաղաքէն դէպի հիւսիս տեղի կ'ունենայ [[Արսուֆի ճակատամարտ]]<nowiki/>ը: Ճակատամարտի ընթացքին Ռիչարտ փայլուն յաղթանակ կը տանի։ Սալահ ալ-Տին խաչակիրներու յաղթանակը կը գնահատէ ըսելով, որ անգլիացիներուն կարգապահութիւնը եւ զրահները անյաղթելի էին։
[[Պատկեր:Map Crusader states 1190-en.svg|մինի|Խաչակրաց պետութիւնները 1190-ին]]
[[Պատկեր:Map Crusader states 1190-en.svg|մինի|Խաչակիրներու պետութիւնները 1190-ին]]
[[Արսուֆի ճակատամարտ|Արսուֆի]] եւ [[Յաֆֆայի ճակատամարտ|Եաֆֆայի]] ճակատամարտերուն ընթացքին կրած պարտութիւններէն ետք պատերազմը վերջ կը գտնէ։ Եաֆֆայի ճակատամարտը կը դառնայ խաչակրաց երրորդ արշաւանքին վերջին նշանակալի առճակատումը։ Ճակատամարտէն ետք Ռիչարտ Սալահ ալ-Տինի հետ կը սկսի բանակցիլ եւ 2 Սեպտեմբեր 1192-ին կը ստորագրուի երամեայ հաշտութեան պայմանագիր մը, ըստ որուն Քրիստոնեաներուն թոյլ կը տրուէր անխափան այցելել սրբազան վայրեր։ Սալահ ալ-Տինի ետեւը կը մնար Երուսաղէմը, իսկ խաչակիրներուն նեղ ցամաքային ուղի՝ Եաֆֆայէն մինչեւ Տիւրոս։
[[Արսուֆի ճակատամարտ|Արսուֆի]] եւ [[Յաֆֆայի ճակատամարտ|Եաֆֆայի]] ճակատամարտերուն ընթացքին կրած պարտութիւններէն ետք պատերազմը վերջ կը գտնէ։ Եաֆֆայի ճակատամարտը կը դառնայ Խաչակիրներու երրորդ արշաւանքին վերջին նշանակալի առճակատումը։ Ճակատամարտէն ետք Ռիչարտ Սալահ ալ-Տինի հետ կը սկսի բանակցիլ եւ 2 Սեպտեմբեր 1192-ին կը ստորագրուի երամեայ հաշտութեան պայմանագիր մը, ըստ որուն Քրիստոնեաներուն թոյլ կը տրուէր անխափան այցելել սրբազան վայրեր։ Սալահ ալ-Տինի ետեւը կը մնար Երուսաղէմը, իսկ խաչակիրներուն նեղ ցամաքային ուղի՝ Եաֆֆայէն մինչեւ Տիւրոս։


== Հետեւանքներ ==
== Հետեւանքներ ==
Տող 86. Տող 86.
== Ծանօթագրութիւններ ==
== Ծանօթագրութիւններ ==
{{Ծնթ․ցանկ}}
{{Ծնթ․ցանկ}}
{{Խաչակիրներու ճակատամարտները Մերձաւոր Արեւելքի մէջ}}
{{Խաչակիրներու ճակատամարտերը Մերձաւոր Արեւելքի մէջ}}


[[Ստորոգութիւն:1189 ճակատամարտեր]]
[[Ստորոգութիւն:1189 ճակատամարտեր]]
[[Ստորոգութիւն:1190 ճակատամարտեր]]
[[Ստորոգութիւն:1190 ճակատամարտեր]]
[[Ստորոգութիւն:1191 ճակատամարտեր]]
[[Ստորոգութիւն:1191 ճակատամարտեր]]
[[Ստորոգութիւն:Խաչակրաց երրորդ արշաւանքի ճակատամարտեր]]
[[Ստորոգութիւն:Խաչակիրներու երրորդ արշաւանքի ճակատամարտեր]]
[[Ստորոգութիւն:Խաչակիրներու պաշարումեր]]
[[Ստորոգութիւն:Խաչակիրներու պաշարումեր]]
[[Ստորոգութիւն:Անգլիոյ ճակատամարտեր]]
[[Ստորոգութիւն:Անգլիոյ ճակատամարտեր]]

18:01, 9 Փետրուար 2021-ի տարբերակ

Աքքայի Պաշարում
Խաչակիրներու երրորդ արշաւանք
Աքքայի պաշարումը
Թուական 28 օգոստոս 1189 - 12 Յուլիս 1191
Վայր Աքքա, Պաղեստին
Արդիւնք Խաչակիրներու յաղթանակ
Հակառակորդներ
Անգլիոյ թագաւորութիւն

Կաղապար:Country data Ֆրանսիայի թագավորություն Ֆրանսայի թագաւորութիւն
Կաղապար:Country data Երուսաղեմի թագավորություն Երուսաղէմի թագաւորութիւն
Կաղապար:Country data Հիվանդախնամների միաբանություն Հիւանդախնամներու միաբանութիւն
Կաղապար:Country data Տաճարականների միաբանություն Տաճարականներու միաբանութիւն
Կաղապար:Country data Սրբազան Հռոմեական կայսրություն Սրբազան Հռոմէական կայսրութիւն
Կաղապար:Country data Կիլիկյան Հայաստան Կիլիկիոյ հայկական թագաւորութիւն

Կաղապար:Country data Այյուբյան սուլթանություն Այյուպեան սուլթանութիւն
Հրամանատարներ
Ռիչարտ Ա. Առիւծասիրտ

Կաղապար:Country data Ֆրանսիայի թագավորություն Ֆիլիփ Բ. Օգոստոս
Կաղապար:Country data Երուսաղեմի թագավորություն Կի տը Լուզինեան
Կաղապար:Country data Տաճարականների միաբանություն Ժերար տը Ռիտֆոր
Կաղապար:Country data Տաճարականների միաբանություն Քոնրատ Մոնֆերացի
Կաղապար:Country data Սրբազան Հռոմեական կայսրություն Ֆրետերիք Ե. †
Կաղապար:Country data Ավստրիայի դքսություն Լեոպոլտ Ե.
Կաղապար:Country data Չեխիայի իշխանություն Տեպոլտ Բ.

Կաղապար:Country data Այյուբյան սուլթանություն Սալահ ալ-Տին

Կաղապար:Country data Այյուբյան սուլթանություն Ամիր Մոժիլի †
Կաղապար:Country data Այյուբյան սուլթանություն Այպեք այ-Աքրաշ †
Կաղապար:Country data Այյուբյան սուլթանություն իպն ալ-Պեսարաու †
Կաղապար:Country data Այյուբյան սուլթանություն Իմատ ալ-Տին Սինժարի
Կաղապար:Country data Այյուբյան սուլթանություն Հուսամ ալ-Տին Լուլու
Կաղապար:Country data Այյուբյան սուլթանություն Գյոքբորի
Կաղապար:Country data Այյուբյան սուլթանություն Մուիզզ ալ-Տին
Կաղապար:Country data Այյուբյան սուլթանություն ալ-Ատիլ Ա.
Կաղապար:Country data Այյուբյան սուլթանություն Ասատ ալ-Տին
Կաղապար:Country data Այյուբյան սուլթանություն Պահա ալ-Տին Քարաքուշ
Կաղապար:Country data Այյուբյան սուլթանություն Ապու ալ-Հեյժա
Կաղապար:Country data Այյուբյան սուլթանություն իպն Պարիք †
Կաղապար:Country data Այյուբյան սուլթանություն Սայֆ ալ-Տին Մաշտուպ
Կաղապար:Country data Այյուբյան սուլթանություն Շիրկուխ իպն Պախել

Կողմերու ուժեր
շուրջ 25 000 + 11 տրեբուշեթ քաղաքին կայազօրը շուրջ 6.000 + 8.000 Սալահ ալ-Տինի բանակը
Կորուստներ
2500 բացի մարտական կորուստներէն քաղաքին կայազօրէն 2.700 զինուոր մահապատԺի կ'ենթարկուի

Աքքայի պաշարում (28 Օգոստոս 1189 - 21 Յուլիս 1191, Խաչակիրներու երրորդ արշաւանքի ընթացքին տեղի ունեցած ռազմական բախում։ Երկամեայ պաշարումէն ետք[1], խաչակիրները կը յաջողին գրաւել Աքքան, քաղաքը հետագայ 100 տարիներու ընթացքին կը մնայ խաչակիրներու գլխաւոր յենարանը, մինչեւ 1291-ին վերանուաճումը։

Պատմութիւն

4 Յուլիս 1187-ի Հաթթինի ճակատամարտէն ետք Սալահ ալ-Տին առանց մարտի կը յաջողի գրաւել Աքքա քաղաքը։ Այդ օրերուն խաչակիրները կը վերահսկէին` Տիւրոսը (Սուր), Թրիփոլին եւ Անտիոքը, որոնք նոյնպէս պաշարուած էին Սալահ ալ-Տինի կողմէն։ Մերձաւոր Արեւելքէն հասած լուրերը մեծ խառնաշփոթի կը մատնեն եւրոպացիները, իսկ Հռոմի Պապ Գրիգոր Ը. կոչ կ'ուղղէ 3-րդ Խաչակիրներու արշաւանքի։

Իրավիճակը Տիւրոսի մէջ

1187-ի վերջը Քոնրատ Մոնֆերացի (Conrad of Montferrat) ամրապնդուելով Տիւրոսի մէջ կը դիմադրէ Սալահ ալ տինի յարձակումներուն[2] : 1188-ի կէսերուն պայմանագիր մը կը կնքեն, ըստ որուն Սալահ ալ տին, ի միջի այլոց Հաթթինի ճակատամարտի ընթացքին ջախջախուած եւ գերեվարուած Կի տը Լուզինեանը ազատ կ'արձակէ: Վերջինս կնոջ՝ Սիպիլ Անժուացիին հետ կ'իշխէր Երուսաղէմի գահին: Իբրեւ հետեւանք՝ Կիի եւ Քոնրատի միջեւ բախումը կը սաստկանայ, որովհետեւ վերջինս կը մեղադրէր Կին՝ Հաթթինի աղէտին իբրեւ պատասխանատու, մինչ ինք կը պարծենար, թէ յաջողութեամբ պաշտպանած էր Տիւրոսը հետագայ արշաւանքներէ:

Պաշարում

Կի տը Լուզինեան, Քոնրատի աջակցութիւնը չստանալով, կ'երթայ եւ իր զօրքերով կը պաշարէ քաղաքը։ Թագաւորին զօրքերը 2 անգամ աւելի քիչ էին, քան պաշարուածներունը։ Ան գիտէր, որ իր փոքրաթիւ բանակով չէր կրնար յաղթանակ տանիլ, ուստի, կը սպասէ Եւրոպայէն ժամանելիք զօրքերուն։ Շուտով քաղաքի մատոյցներուն կը յայտնուին ֆրանսական եւ գերմանական զօրքեր։ Արքեպիսկոպոսները կը յաջողին համոզել Քոնրատը, որուն իբրեւ արդիւնք՝ օգնական ջոկատներ կը ժամանեն նաեւ Տիւրոսէն։

Սալահ ալ-Տին, իրազեկ ըլլալով տեղի ունեցած իրադարձութիւններուն, 15 Սեպտեմբեր 1189-ին կը յարձակի Կի տը Լուզինեանի զօրքին վրայ։ Խաչակիրներուն բոլոր զօրքերը՝ ներառեալ տաճարականներունը, կ'ուղղեն դէպի Սալահ ալ-Տինի զօրքերուն աջ թեւը։ Սալահ ալ-Տին ստիպուած բոլոր ուժերը կը կեդրոնացնէ աջ կողմը, սակայն զօրքերը փախուստի կը դիմեն։ Վերջինս զօրքերը փրկելու նպատակով ձախ կողմը ինչպէս նաեւ թեթեւ հեծելազօրը մարտի կը մղէ։ Կի, ստիպուած, մարտի դաշտ կ'ուղարկէ պահեստազօրայինները. Սալահ ալ-Տին, իր հերթին, քաղաքին կայազօրայինները (5000 զինուոր) խաչակիրներուն դէմ կ'ուղարկէ։

Քրիստոնեաները կու տան շուրջ 5 հազար զոհ[3][4], սակայն Սալահ ալ-Տին չի յաջողիր՝ ետ մղել քաղաքին մօտ դիրքաւորուած խաչակիրները։ Մարտին ընթացքին կը զոհուի տաճարականներու միաբանութեան առաջնորդ Ժերար տը Ռիտֆոր, իսկ Կի տը Լուզինեանի եւ Քոնրատի միջեւ հակամարտութիւնը կը շարունակուի։

Երկկողմանի պաշարում

Աշնան ընթացքին Կի օգնութիւն կը ստանայ Եւրոպայէն։ Այսպիսով ան Աքքան կը պաշարէ ցամաքէն, իսկ նաւատորմի միջոցով՝ ծովէն։ Տեղեկութիւններ կը հասնին, որ Գերմանիոյ կայսր Ֆրետերիք Ա. Շիկամօրուս մեծ զօրքերով միացած է Խաչակիրներու արշաւանքին եւ կը շարժէր դէպի Սրբազան երկիր։ Այդ լուրերը կը բարձրացնեն պաշարողներուն մարտական ոգին։ Դէպքերէն քաջատեղեակ էր նաեւ Սալահ ալ-Տին։ Ան նոր ուժեր կ'ուղարկէ՝ քրիստոնեաներու օղակը շրջափակելու նպատակով։

31 Հոկտեմբերին 15 եգիպտական նաւեր կը ճեղքեն քրիստոնեաներու ծովային շրջափակումը եւ մթերքներ կը հասցնեն քաղաք։ 26 Դեկտեմբերին եգիպտական նաւատորմը կը վերականգնէ քաղաքին ծովային մուտքը։ 1190-ին Քոնրատ Մոնֆերացի իր նաւերով կ'երթայ Տիւրոս եւ նոր ուժերով կը վերադառնայ, որպէսզի յաղթէր զիրենք շրջափակող իսլամաներուն։

Աքքայի պաշարում

Քոնրատ նաեւ շինանիւթեր կը բերէ՝ մեքենաներ կառուցելու համար, զորս օգտագործեցին քաղաքին վրայ հերթական յարձակման ատեն (5 Մայիս):

19 Մայիսին Սալահ ալ-Տինը կը յարձակի քրիստոնեաներուն վրայ։ Ամրան ընթացքին ֆրանսական զօրքերը ծովէն կը ժամանեն եւ կը միանան պաշարողներուն, ինչպէս նաեւ օգնական ուժերով Կիլիկիա կը հասնին Սելիֆ գետին մէջ խեղդուած Ֆրետերիք Ա. Շիկամօրուսի որդին՝ Ֆրետերիք Զ.-ն։ Օգնական ուժերը կը գրաւեն Հայֆա քաղաքը, որուն միջոցով կը յաջողին մթերքներ ուղարկել Կիի ճամբարը։ Կի տը Լուզինեան կը զրկուի Երուսաղէմի արքայի գահէն քանի, որ կը մահանան իր կինը՝ Սիպիլն ու դուստրերը։ Սիպիլին քոյրը՝ Իզապելլան եւ Քոնրատ Մոնֆերացին կ'ամուսնանան։ Այսպիսով գահը կը փոխանցուի Քոնրատի։

Մինչ խաչակիրները կը կիսէին գահը, Սալահ ալ-Տինը կը հզօրացնէր բանակը։ 1190-ին աւստրիական իշխան Լեոպոլդ Ե. կը միանայ պաշարողներուն։ 31 Դեկտեմբերին միացեալ ուժերը կը փորձեն քանդել պատերը։ Իսկ 6 Յունուարին պատի մասնակի քանդման արդիւնքը այն էր, որ քրիստոնեաները կը փորձեն գրաւել քաղաքի կայազօրը։ 13 Յունուարին Սալահ ալ-Տին կը յաջողի ճեղքել խաչակիրներուն շրջափակումը եւ քաղաք կը մտցնէ նոր կայազօր մը։ Ցուրտ եղանակը կը խանգարէր խաչակիրները։

Մարտին, երբ եղանակը նպաստաւոր կը դառնայ, Եւրոպայէն նոր ուժեր կը ժամանեն, ինչպէս նաեւ Ռիչարտ Առիւծասիրտը եւ Ֆիլիփ Օգոստոսը. Սալահ ալ-Տինի յաղթելու հաւանականութիւնը կտրուկ կը նուազի։ 3 Յուլիսին քաղաքը կը յանձնուի, Ռիչարտ կը հրամայէ մահապատժի ենթարկել քաղաքին կայազօրայինները։ Անգլօ-ֆրանսական ուժերով համալրուած խաչակիրները ծովու ճամբով կը յառաջանան դէպի հարաւ, նոյնը կ'ընեն իսլամները։ 7 Սեպտեմբերին Եաֆֆա քաղաքէն դէպի հիւսիս տեղի կ'ունենայ Արսուֆի ճակատամարտը: Ճակատամարտի ընթացքին Ռիչարտ փայլուն յաղթանակ կը տանի։ Սալահ ալ-Տին խաչակիրներու յաղթանակը կը գնահատէ ըսելով, որ անգլիացիներուն կարգապահութիւնը եւ զրահները անյաղթելի էին։

Խաչակիրներու պետութիւնները 1190-ին

Արսուֆի եւ Եաֆֆայի ճակատամարտերուն ընթացքին կրած պարտութիւններէն ետք պատերազմը վերջ կը գտնէ։ Եաֆֆայի ճակատամարտը կը դառնայ Խաչակիրներու երրորդ արշաւանքին վերջին նշանակալի առճակատումը։ Ճակատամարտէն ետք Ռիչարտ Սալահ ալ-Տինի հետ կը սկսի բանակցիլ եւ 2 Սեպտեմբեր 1192-ին կը ստորագրուի երամեայ հաշտութեան պայմանագիր մը, ըստ որուն Քրիստոնեաներուն թոյլ կը տրուէր անխափան այցելել սրբազան վայրեր։ Սալահ ալ-Տինի ետեւը կը մնար Երուսաղէմը, իսկ խաչակիրներուն նեղ ցամաքային ուղի՝ Եաֆֆայէն մինչեւ Տիւրոս։

Հետեւանքներ

Ռիչարտ չի կրնար հասնիլ իր գերագոյն նպատակին՝ գրաւել Երուսաղէմը: Իսկ տունդարձի ճամբուն վրայ գերի կ'իյնայ աւստրիացի հերցոգ Լեոպոլտի կողմէ։ Հետագային ազատ կ'արձակուի փրկագնի փոխարէն։ Աքքա կը դառնայ Երուսաղէմի թագաւորութեան մայրաքաղաքը եւ կը մնայ խաչակիրներու հիմնական յենակէտը մինչեւ 1291-ի անոր վերանուաճումը իսլամաներուն կողմէ։

Գրականութիւն

  • James Jr Reston: Warriors of God. Richard the Lionheart and Saladin in the Third Crusade. Random House, New York 2001. ISBN 0-385-49561-7
  • Kenneth M. Setton / Robert L. Wolff / Harry W. Hazard: The later Crusades, 1189-1311. University of Wisconsin Press, Madison 2006, ISBN 0-299-04844-6, S. 51 ff.
  • Itinerarium Peregrinorum et Gesta Regis Ricardi, ed. William Stubbs, Rolls Series, (London: Longmans, 1864) III, 1, 5, 13, 17-18 (pp. 210–11, 214-17, 224-26, 231-34), translated by James Brundage, The Crusades: A Documentary History, (Milwaukee, WI: Marquette University Press, 1962), 175-81 [1]
  • René Grousset, Histoire des croisades et du royaume franc de Jérusalem - III. 1188-1291 L’anarchie franque, Paris, Perrin, 1936 (réimpr. 2006), 902 p., ISBN 2-262-01569-4

Ծանօթագրութիւններ

  1. Rickard, J (12 November 2001). «Siege of Acre, August 1189-12 July 1191», Accessed October 12, 2007.
  2. René Grousset, 1936. P. 47-51.
  3. Ibn Al-Athir, XII, 20-6; Chapter four in Arab Historians of the Crusades, ed. and trans. by Francesco Gabrieli
  4. Christopher Tyerman, God’s War A New History of the Crusades, p.416. Belknap Press, 2008.

Կաղապար:Խաչակիրներու ճակատամարտերը Մերձաւոր Արեւելքի մէջ