«Լեւոն Կիւրեղեան» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

;
Ծնած է	26 Ապրիլ 1871
Ծննդավայր	Կոստանդնուպոլիս
Մահացած է	2 Սեպտեմբեր 1950 (79 տարեկանին)
Մահուան վայր	Իտալիա
Ուսումնավայր	Մուրատ-Ռափայէլեան Վարժարան
Մասնագիտութիւն	ճարտարապետ, բանաստեղծ, գեղանկարիչ

Դիտել պատմությունը

← Նախորդ խմբագրում Յաջորդ խմբագրում →

Content deleted Content added

ՏեսողականԵլատեքստ

Գծային

18:26, 8 Ապրիլ 2020-ի տարբերակ

Լեւոն Կիւրեղեան (26 Ապրիլ 1871, Կ․ Պոլիս - 2 Սեպտեմբեր 1950), հայ ճարտարապետ, նկարիչ, բանաստեղծ։

Կիւրեղեան ընտանիքի գերդաստանը Տրապիզոնցի էր. վաճառական յարաբերութիւններով կը գործէր իր առագաստանաւերով՝ դէպի Եւրոպական քաղաքները, մանաւանդ Մարսելի, ուր իրենց կեդրոնն ունէին։

Կենսագրութիւն

Ծնած է Կոստանդնուպոլիս, հայրը՝ Յովհաննէս եւ մայրը Բրաբիոն Երեմեան։ Նախնական կրթութիւնը կը ստանայ Տրապիզոնի Մխիթարեան վարժարանէն, ապա կը յաճախէ Վենետիկի Մուրատ Ռափաէլեան վարժարանը, որ 1888-ին կ'աւարտէ (Վենետիկի Մխիթարեան Միաբանութեան Աբբահայրը՝ Իգնատիոս Կիւրեղեանն էր, Լեւոնին հօրեղբայրը)։ Տրապիզոն կը դառնայ եւ յաջորդ տարին կրկին կը մեկնի Իտալիա եւ Հռոմ, ուր կը յաճախէ՝ Ճարտարապետութեան համալսարանը, իսկ 1895-ին՝ համալսարանը կ'աւարտէ։

Պուլղարիա

1896-ին Կոստանդնուպոլիս վերադարձած՝ 14-17 Օգոստոսին, կը յաջողի ազատիլ՝ Աբդուլ Համիդ IIի կատարած ջարդերէն եւ Սոֆիա (Պուլղարիա) ապաւինիլ։

Բուլղարիոյ մէջ բանկութիւն հաստատած շրջանին, զանազան շէնքի նախագիծերու շուրջ կ'աշխատի։

1898-ին՝ Վառնա քաղաքին, Օբերայի Թատրոնի շինութեան մրցումին կը մասնակցի եւ առաջինը կը հանդիսանայ (աւելի ուշ, թատրոնը շատ քիչ փոփոխութիւնով կը կառուցուի)։

Կոստանդնուպոլիս

1899-ին կրկին Կոստանդնուպոլիս վերադարձած, բազմաթիւ եւ կարեւոր շէնքեր կը նախագծէ եւ կը կանգնէ թէ՛ Կոստանդուպոլսոյ, թէ՛ Փրինքիփօ կղզիներու մէջ։ Անպատճառ ճարտարապետ Պալեան ընտանիքին հետ շփում ունեցած է, որովհետեւ իր դիւանին մէջ բազմաթիւ Պալեաններու աշխատութիւններու գծագրութիւններ պահուած^[2] եւ մաս մը ալ հրատարակուած են։^[3]^[4]։ Նոյն ժամանակին կը շարունակէ հայ լրագիրներու մասին գրել եւ հայկական խնդիրներով զբաղուել։

1901-ին Կոստանդնուպոլսոյ մէջ կ'ամուսնանայ՝ Մարիամիկ Ազարեանին հետ եւ 1902-ին կը ծնի իրենց միակ զաւակը՝ Յովհաննէսը։

1907 տարուան ընթացքին, Թաքսիմի մօտ, իր անձնական «Կիւրեղեան Ափարթման» շէնքը կը վերջացնէ ու 4 Մայիսին կը սկսի իր յատուկ յարկաբաժինին մէջ բնակիլ։

Յանկարծ,1907 Սեպտեմբեր 7-ին, անյայտ պատճառով մը, իր կնոջ եւ զաւակին հետ կը մեկնի Իտալիա ու կը հաստատուի Հռոմի մէջ։

Իտալիա

1911-ին Թորինոյի Համաշխարհային Ցուցահանդէսին Օսմանեան Կայսրութեան շէնքը կը նախագծէ եւ կը կանքնէ (Իտալիոյ մէջ միայն աշխատութիւնն է, բացի Թրիէսթէ իր բարեկամի մը գերեզմանը եւ իր Ազոլոյի տունը - Վիլլա «Արարատ»)։ Նոյն տարուան ընթացքին Հռոմի Համաշխարհային Ճարտարապետներու Կոնգրէսին, իբր Օսմանեան Կայսրութեան Ճարտարապետներու ներկայացուցիչ պիտի մասնակցէր, բայց ճիշտ այդ շրջանին Իտալիոյ եւ Տաճկաստանի միջեւ պատերազմը սկսաւ՝ այնպէս իբր յատուկ անդամ մասնակցեցաւ։

Այդ տարիներու ընթացքին՝ շատ աւելի յաճախակի, Ազոլօ (ուր Վենետիկի Մուրատ Ռափաելիեան վարժարանի ամառանոցը կար), երկար շրջաններ կ'անցնէ։ Ազոլոյի մօտ՝ Սուրբ Զենոն գիւղը Մխիթարեան Վանքի ամառանոցն ալ կար ուր իր հօրեղբայրը, Վ. Իգնատիոս Կիւրեղեան Աբբահայրը տարուան մեծ մասը կ'անցըներ։

1912-ին երկար ուսումնասիրութեան աշխատութիւն մը կը սկսի Ռավեննա, Աքուիլէիա, Իստրիա, Դալմաթիա եւ մանաւանդ Բրիանցաի պատմական շինութիւններուն վրայ, գծագրութիւններ եւ լուսանկաներ հանելով։ Իր նպատակն էր ապացուցանել Հայկական ճարտարապետութեան ազդեցութիւնը Ռոմանիք ճարտարապետութեան վրայ։

1914-18՝ Առաջին Համաշխարհային Պատերազմը զինքը կը ստիպէ երկար ժամանակներ Ազոլօ բնակիլ. Հոն, կեանքը շահելու համար՝ զինուորներուն համար լուսանկարչութեամբ կը զբաղի։

1919-ին Փարիզ է։ Իր բոլոր ուժերով կ'աշխատի Հայկական Անկախ Կառավարութեան խնդիրին վրայ եւ միանգամայն «Le Responsable (Պատասխանատուն) գիրգը կը հրատարակէ պետութիւններու պատերազմի պատասխանատուութեան վրայ։

1921-ին շատ կարճ ճամփորդութիւն մը կը կատարէ դէպի Կոստանդնուպոլիս։ Ճամփորդութեան վերջին, Մայիս ամսուն, ծննդավայրը վերադառնալու որեւէ յոյս կորսնցուցած չէր։

1922-ին Իզմիրի աղէտներէն յետոյ եւ մանաւանդ Վերսալյան պայմանագիրին վրիպիլը՝ իր Իտալիա մնալու որոշողութիւնը հաստատեց ու Ազոլոյի իր «Վիլլա Արարատը» շինել սկսաւ։ Ատկէ յետոյ ճարտարապետութիւնով ալ չզբաղեցաւ։ Կարգ մը գիրքեր գրեց ու տպագրութեան տուաւ եւ բազմաթիւ չտպուած ձեռագիրներ արտադրեց։

1922-ին կը սկսի օդափոխութեան համար Ֆրասսէնէ' երթալ, (Պելլունոի գաւառ)Տոլոմիթ լեռնային գաւառին մէջ։ Այդ տեղերը շատ կը սիրեր որովհետեւ Թոց գիւղը կը յիշեցնէին. Թոց գիւղը, Տրապիզոնէն վեր, Կիւրեղեաններու ամառանոցը կար (դժբախտաբար՝ ջարդերու յիշատակներով լի)։ Շարունակեց շատ տարիներու համար հոն վերադառնալ։ Ի յիշատակ՝ բազմաթիւ ջրաներկեր գծած է։

Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմի վերջը Հայկական Սովետական Սոցիալիստական Հանրապետութեան փոխանորդներ եկան Ազոլո՝ զինք Հայաստան հրաւիրելու։ Արդէն հիւանդ, չնդունեցաւ. Բայց «իմ ուսերուս ետեւ Անդրանիկ Զօրավարին պատկերը կար» մեզ միշտ կը յուշեցներ։

Ազոլոյի մէջ կը մահուան ՝ 1950֊ի Սեպտեմբեր 2-ին եւ Ազոլոյի Սուրբ Աննա գերեզմանատունը՝ ընտանեկան շիրիմին մէջ կը թաղուի։

Կարեւոր աշխատութիւններ

Պուլկարիա 1896 - 1898 թթ․

1897
- Քազինօ - Գասորլիք
- խնայողական դրամատուն - Սօֆիա եւ այլ քաղաքներ
- Վիլլա - Սօֆիա - 1897
- Վիլլա Ճպտ. Նիքոլոֆ - Սոֆիա
1898
- Վառնայի Թատրոնի մրցոյթը (առաջին մրցանակ)

Տաճկաստան 1898 - 1907 թթ․

1988
- Հայ եկեցի - Տրապիզոն
- Մայրապետներու բնակչութիւն - Սամսուն
- Վրացի վարդապետներ Լուրտի Ս. Աստուածածինի Եկեցի - Կոստանդնուպոլիս
1899
- Մնտիկիան շէնք – Կոստանդնուպոլիս
- Կիրիտլի Մուսթաֆա Փաշա շէնք - Սուլթան Ահմետ - Կոստանդնուպոլիս
- Մեծ Վիզիր Հալիլ Ռիֆաթ Փաշա պալատ – Նիշան Թաշի – Կոստանդնուպոլիս
- Հիլմի Պէյ վիլլա - Պէպէք - Կոստանդնուպոլիս
1900
- Մունիֆ Փաշա յարկաբաժիններ - Կոստանդնուպոլիս
- Իբրահիմ Պէյ Եֆֆենտիի յարկաբաժիններ - Կոստանդնուպոլիս
- Ռաշիտ Փաշա փավիլլոն – Պալթա Լիմար - Կոստանդնուպոլիս
- Սալետտին Փաշա պալատ – Կոստանդնուպոլիս
- Հաիրիզ պալատ – Կոստանդնուպոլիս
- Հասսան Փաշա պալատ եւ փավիլլօն – Կոստանդնուպոլիս
- Քամալետտին Փաշա պալատ – Կոստանդնուպոլիս
- Մուստաֆա Պէյ պալատ եւ Պահականոց – Հիսսար – Կոստանդնուպոլիս
- Վիլլա – Քանտիլլի – Կոստանդնուպոլիս
- Մուստաֆա Պէյ վիլլա - Փրինքիփօ
- Սամի Փաշա վիլլա – Կոստանդնուպոլիս
1903
- Ակոբեան վիլլա - Փրինքիփօ
- Յովսէփ Ազարեան հարկաբաժիններ – Այաս Փաշա - Կոստանդնուպոլիս (այժմ Gümüssuyu Palas)
1904
- Ռօզէնթալ յարկաբաժիններ - Կոստանդնուպոլիս
- 10 շէնքեր – Ս. Յակոբ – Կոստանդնուպոլիս
- Ազարեան պարտէզներու տեղաւորում - Փենտիք
1905
- Կիւրեղեան յարկաբաժիններ (երկու շէնք) - Պանլատը, Փարիած - Կոստանդնուպոլիս
- Շահպած Մաքսուտ շէնք - Շիշլի - Կոստանդնուպոլիս (այժմ Osmanbey Apartman)
1906
- Շահնազար յարկաբաժիններ - Կոստանդնուպոլիս
- Լեւոն Կիւրեղեան յարկաբաժիններ - Այաս Փաշա – Կոստանդնուպոլիսվ
- Քումպրճի յարկաբաժիններ - Կոստանդնուպոլիս
- Գէուչեան գերեզմատան մատուռ - Կոստանդնուպոլիս
Առանց թուականի
- Քարամանեան շէնք - Կոստանդնուպոլիս
- Վէտաթ Պէյ շէնք - Կոստանդնուպոլիս
- Վէֆիք Պէյ շէնք - Կոստանդնուպոլիս
- Յարկաբաժիններ - Եշիլ – Կոստանդնուպոլիս
- Քարամանեան հարկաբաժիններ - Կոստանդնուպոլիս
- Մագսուտ Պէյ - Ազման Պէյ յարկաբաժիններ - Կոստանդնուպոլիս
- Մանուէլեան յարկաբաժիններ - Շիշլի - Կոստանդնուպոլիս
- Բիրուզ Աղա յարկաբաժիններ - Կոստանդնուպոլիս

Իտալիա 1908 - 1950

1911
- Համաշխարհային Ցուցահանդէսին Օսմանեան Կայսրութեան շէնքը - Թորինօ
1913
- Այտինեան գերեզմատան մատուռ - Տրիեստ
1924
- Վիլլա Արարատ – Ազոլո

Արտաքին յղումներ

Աղբիւրներ

Armen Gurekian, Léon Gurekian architetto, Asolo 2010
Unione degli Studenti Armeni d'Italia, Indipendenza Armena, celebrata in Asolo, 20 agosto 1920, Tipografia del Seminario, Padova 1921
Agopik Manoukian, Presenza Armena in Italia, 1915-2000, Guerrini e Associati, Milano 2014 ISBN 8862504950, ISBN 9788862504959
Prando Prandi, La mia Asolo, Duck Edizioni, Castelfranco Veneto 2014, ISBN 9788889562260

Ցուցահանդես

Հայաստաանի Ճարտարապետության Ազգայն Թանգարան, Լեւոն Կիւրեղեան, 15 մարտ - 15 մայիս 2015
Վանաձոր, Լեւոն Կիւրեղեան, 3 հոկտեմբեր - 20 դեկտեմբեր 2015

Գրականութիւն

Léon Gurekian, Il Concilio Cattolico Armeno di Roma, Considerazioni di ub Patriota Armeno, Conti e Gandolfi, Sanremo 1912
Լեւոն Կիւրեղեան, Քերթող Ամուլի մը Հարիւրամեակը, Ռոբերտ Բրաւնինկի Ծննդեան Հարիւրամեակը եւ Եղիսաբէթ Պառռէտ-Բրաւնինկ,Շանթ, Ղալաթիա 1912
Léon Gurekian, L'Armenia nell'anima italiana, C.Colombo, Roma 1919
Léon Gurekian, Le Responsable - Allégorie historique dans le Règne Animal , Paris 1919, Jouve & C.ie Éditeurs
Լեւոն Կիւրեղեան, Վիրգիլեան երկհազարամեակը, Ս. Ղազար, Վենետիկ 1931
Léon Gurekian, Primo Centenario della Fondazione del Collegio Armeno Moorat-Raphaël di Venezia (1836/1936), G.Fabris, Venezia 1936
Լեւոն Կիւրեղեան, Կարս եւ Արտահան - Պատմական Հաւաստիք եւ Հայրենաւանդ Իրաւունք, Ս. Ղազար, Վենետիկ 1949

Նշումներ

↑ Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: open data platform — 2011.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a>
↑ Այմ ամբողջ Պալեաններու թիվանը Երեւան, Ճարտարապետության Ազգային Թանգարան-ինստիտուտին մէջ պահուած է
↑ Pars Tuglaci, The role of the Balian family in Ottoman architecture, YCK, Istanbul 1990
↑ Diana Barillari, Istanbul 1900, Firenze 1996, Octavo, Franco Cantini Editore

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q36524_citetype_Q7094076_citetype_Q27031827_citetype_Q595971"_data-entity-id="Q19938912"><i_class="wef_low_priority_links">[[:fr:Bibliothèque_nationale_de_France|Bibliothèque_nationale_de_France]]</i>_data.bnf.fr:_open_data_platform<span_class="wef_low_priority_links">_—_2011.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a></div>-1] Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: open data platform — 2011.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19938912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q193563"></a>

[2] Այմ ամբողջ Պալեաններու թիվանը Երեւան, Ճարտարապետության Ազգային Թանգարան-ինստիտուտին մէջ պահուած է

[3] Pars Tuglaci, The role of the Balian family in Ottoman architecture, YCK, Istanbul 1990

[4] Diana Barillari, Istanbul 1900, Firenze 1996, Octavo, Franco Cantini Editore

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ Տող 46. / Տող 46. @@
 === Կոստանդնուպոլիս ===
-[[1899]]-ին կրկին Կոստանդնուպոլիս վերադարձած, բազմաթիւ եւ կարեւոր շէնքեր կը նախագծէ եւ կը կանգնէ թէ՛ Կոստանդուպոլսոյ, թէ՛ Փրինքիփօ կղզիներու մէջ։ Անպատճառ ճարտարապետ [[Պալեան ընտանիք]]ին հետ շփում ունեցած է, որովհետեւ իր դիւանին մէջ բազմաթիւ Պալեաններու աշխատութիւններու գծագրութիւններ պահուած<ref>Այմ ամբողջ Պալեաններու թիվանը Երեւան, Ճարտարապետության Ազգային Թանգարան-ինստիտուտին մէջ պահուած է</ref> եւ մաս մը ալ հրատարակուած են։<ref>Pars Tuglaci, ''The role of the Balian family in Ottoman architecture'', YCK, Istanbul 1990</ref><ref>Diana Barillari, ''Istanbul 1900'', Firenze 1996, Octavo, Franco Cantini Editore</ref> ։ Նոյն ժամանակին կը շարունակէ հայ լրագիրներու մասին գրել եւ հայկական խնդիրներով զբաղուել։
+[[1899]]-ին կրկին Կոստանդնուպոլիս վերադարձած, բազմաթիւ եւ կարեւոր շէնքեր կը նախագծէ եւ կը կանգնէ թէ՛ Կոստանդուպոլսոյ, թէ՛ Փրինքիփօ կղզիներու մէջ։ Անպատճառ ճարտարապետ [[Պալեան ընտանիք]]ին հետ շփում ունեցած է, որովհետեւ իր դիւանին մէջ բազմաթիւ Պալեաններու աշխատութիւններու գծագրութիւններ պահուած<ref>Այմ ամբողջ Պալեաններու թիվանը Երեւան, Ճարտարապետության Ազգային Թանգարան-ինստիտուտին մէջ պահուած է</ref> եւ մաս մը ալ հրատարակուած են։<ref>Pars Tuglaci, ''The role of the Balian family in Ottoman architecture'', YCK, Istanbul 1990</ref><ref>Diana Barillari, ''Istanbul 1900'', Firenze 1996, Octavo, Franco Cantini Editore</ref>։ Նոյն ժամանակին կը շարունակէ հայ լրագիրներու մասին գրել եւ հայկական խնդիրներով զբաղուել։
 [[1901]]-ին Կոստանդնուպոլսոյ մէջ կ'ամուսնանայ՝ Մարիամիկ Ազարեանին հետ եւ [[1902]]-ին կը ծնի իրենց միակ զաւակը՝ [[Յովհաննէս Կիւրեղեան|Յովհաննէս]]ը։