«Փանոս Թէրլէմէզեան» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

;
Ծնած է	3 Մարտ 1865
Ծննդավայր	Վան
Մահացած է	30 Ապրիլ 1941
Մահուան վայր	Երեւան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Միութիւն
Քաղաքացիութիւն	Հայաստան
Ազգութիւն	Հայ
Ուսումնավայր	Վանի կեդրոնական վարժարան?; Գեղարուեստը խրախուսող կայսերական ընկերութիւն; Ժիւլիան Ակադեմիա
Երկեր/Գլխաւոր գործ	Սանահինի վանքին գաւիթը, Լոռեցի հովիւ եւ Աշխատաւորուհին աղբիւրի մօտ.
Մասնագիտութիւն	գեղանկարիչ

Դիտել պատմությունը

← Նախորդ խմբագրում Յաջորդ խմբագրում →

Content deleted Content added

ՏեսողականԵլատեքստ

Գծային

18:25, 8 Ապրիլ 2020-ի տարբերակ

Փանոս Թէրլէմէզեան (11 Մարտ 1865, Վան - 30 Ապրիլ 1941, Երեւան), հայ նկարիչ եւ հասարակական գործիչ։

Կենսագրութիւն

Կեանքին վաղ տարիները

Ծնած է Մարտ 11, 1865-ին, Վանայ Այգեստան, Պօղոս Թէրլէմէզեանի յարկին տակ։ Նախնական ուսումը կը ստանայ Յանկոյս ձորի ծխական դպրոցին մէջ։ Նախակրթական կրթութիւն ստացած է Նարեկ կարդալով։ Մանկութենէն հակում ցոյց տուած է գծագրութեան, 6-7 տարեկանին` երեք գոյնով մատիտներով մարդու դէմքեր գծելով։ 11 տարեկանին, դպրոցը թողելէն ետք, շրջան մը դերձակի մը խանութին մէջ աշկերտ կը դառնայ, ու ապա` հիւսնի քով կ'աշխատի։ Երբ Մկրտիչ Փորթոգալեան կը բանայ «Հայկազեան-Կեդրոնական Վարժարան»-ը, 1880-ին, պատանի Փանոսը կը սկսի յաճախել հոն եւ իր ընդունակութեամբ յայտնի կը դառնայ դպրոցին մէջ։ Ան չորս ու կէս տարի կ՛աշակերտէ հոն։

1885-ին թրքական կառավարութեան հրամանով Կեդրոնական Վարժարանը կը փակուի, եւ տնօրէնը` Մ. Փորթուգալեանն ալ կ'աքսորուի Վանէն։

Արմենական Կազմակերպութեան Անդամ

1880-ական թուականներուն վերջերը Փանոս արդէն յեղափոխական երիտասարդ կ՛ըլլայ, Արմենականութեան դրօշին տակ։ 1890-ին ան քանի մը ընկերներու հետ, զէնքեր եւ յեղափոխական գրականութիւն փոխադրելու համար Վանէն կ'անցնի Սալմաստ (Պարսկաստան)։

1890-ին, կ'անցնի Մուշ, սղերդցիներ, մշեցիներ, քղեցիներ եւ սասունցիներ յարաբերութեան մէջ դնելու համար Վանի յեղափոխականներուն հետ, որպէսզի կազմակերպուին անոնք եւս։

1892-ին, Փանոս Թէրլէմէզեան, Յովհաննէս Քանքան-Փանօեան (Գիժ Դաւիթ), Կաճեացի Չաթօն, Շէրօն եւ Շահբուրայ Բերգցի (Շատախ) Մուրատ եւ Սարգիս եղբայրները միացած կ'որոշեն մահափորձի ենթարկել յայտնի աւազակապետ Քիւրտ Շաքիրը, որուն ցեղը` Գրաւցիք` պատուհաս դարձեր էին Նորգուզի եւ Շատախի հայութեան համար։

Այս դէպքերէն յետոյ, Փանոս արդէն կասկածելի յաջս կառավարութեան, փախստական ապրելով, ի բացակայութեան կը դատապարտուի երիցս մահուան։ Փանոս, որ արդէն յաջողած էր փախչիլ Պարսկաստան ու հոնկէ անցած` Թիֆլիս, ուր անցուկ եւ չարքաշ կեանք մը կ'անցնէ։

Իսկ Փանոս Թէրլէմէզեանի յեղափոխական ծածկանունը Մինաս էր^[3]:

Մասնագիտական Կրթութիւն

Նկարչութեան ուսանող սան՝ Ս. Փեթերսպուրկ

1895-1897 տարիներուն բախտաւորութիւնը կ'ունենայ ուսանելու Փեթերսպուրկի Գեղարուեստը խրախուսող ընկերութեան դպրոցը։ ^[4]: Այսպիսով կը բացուի արուեստի նոր հորիզոն մը: Անոր նկարչական տաղանդը կը յղկուի հոն եւ ուր կը ծանօթանայ միջազգային նկարչութեան դասականներուն։

Սակայն, երկու տարի ետք, Սուլթանին պահանջով եւ Օսմանեան կառավարութեան ցուցմունքով, Փանոս Թէրլէմէզեան կը բանտարկուի Փեթերսպուրկի մէջ, քան զի նոյն տարիներուն Ռուսիա կը շարունակէր բարեկամ մնալ Թուրքիոյ հետ։

Մէկ ու կէս տարի բանտը մնալէ ետք, Պարսից դեսպանի երաշխաւորութեամբ՝ իբրեւ պարսկահպատակ, շղթայակապ, կը յանձնուի Պարսիկ կառավարութեան, կ'աքսորուի Թաւրիզ, Պարսկաստան։

Պարսկաստանի մէջ ռուս դեսպանը կը հետապնդէ զինք. Փանոս կը ստիպուի անցնիլ Ռուսիա ու անկէ` Փարիզ։

Նկարչութեան ուսանող սան՝ Փարիզ

Փարիզիմէջ կ՛ընդուի «Ակադեմի Ժիւլիան», ուր 1899-1904 տարիներուն, կ'ուսանի նկարչութիւն։ Նկարչութիւն ուսանած է Ժան Փօլ Լորանսի մօտ, որ նկարչական աշխարհի կարկառուն դէմքերէն էր ունենալով` նաեւ հայ աշակերտներ` Էտկար Շահին, Տ. Եսայեան, Ս. Քիւրքճեան եւ անշուշտ Փանոս Թէրլէմէզեան։

Ուսման տարիներուն կը գծէ «Բանուորուհին ջրհորի մօտ պատկերը (1903), Փարիզի բանուորական թաղամասի եւ Լամանշի շրջակայքի բնակարանները. այս աշխատանքները պատճառ կ'ըլլան, որ յետագային Սովետական կարգերու շրջանին, ան շահի Մոսկուայի վստահութիւնն ու խորհրդահայ առաջնորդներու համակ սէրը։

Կարճ ժամանակի մըն ընթացքին ան կը վայելէ մեծ համբաւ՝ արդէն իբր կազմաւորուած նկարիչ։ Կը մասնակցի նկարչական ցուցահանդէսներու եւ կ'արժանանայ բազմաթիւ մրցանակներու։ Մկրտիչ Խրիմեան դրամական օգնութիւն կը հասցնէ բազմատաղանդ նկարիչին, որպէսզի ան կատարելագործէ իր արուեստը։

Պատկերասրահ

Սանահինի վանքի գաւիթը (1904)
Լոռեցի հովիւ (1905)
Բանուորուհին ջրհորի մօտ պատկերը (1903)

Ծանօթագրութիւններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 Հայկական սովետական հանրագիտարան / խմբ. Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q164396"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124405912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6429958"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718"></a>
↑ Հայկական համառոտ հանրագիտարան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1990. — հատոր 2.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124405912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13053618"></a>
↑ «ՄԵԾ ԵՐԱԶԻ ՃԱՄԲՈՒ ՈՒՂԵՒՈՐՆԵՐԸ. ՓԱՆՈՍ ԹԷՐԼԷՄԷԶԵԱՆ»
↑ Փանոս Թերլեմեզյան՝ հոբելյանական ցուցահանդես ՀԱՊ-ում

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q1239328"_data-entity-id="Q2657718">[[:hy:s:Հայկական_սովետական_հանրագիտարան|Հայկական_սովետական_հանրագիտարան]]<span_class="wef_low_priority_links">_/_խմբ._[[:Վիքտոր_Համբարձումեան|Վ.&nbsp;Համբարձումյան]],_[[:Կոստանդին_Խուդաւերդեան|Կ.&nbsp;Խուդավերդյան]]_—_[[:d:Q124405912|Հայկական_հանրագիտարան_հրատարակչություն]],_1974.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q164396"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124405912"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6429958"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718"></a></div>-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 Հայկական սովետական հանրագիտարան / խմբ. Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q164396"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124405912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6429958"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q1525071_citetype_Q1239328"_data-entity-id="Q13053618">Հայկական_համառոտ_հանրագիտարան<span_class="wef_low_priority_links">_—_[[:d:Q124405912|Հայկական_հանրագիտարան_հրատարակչություն]],_1990._—_հատոր&nbsp;2.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124405912"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13053618"></a></div>-2] Հայկական համառոտ հանրագիտարան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1990. — հատոր 2.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124405912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13053618"></a>

[3] «ՄԵԾ ԵՐԱԶԻ ՃԱՄԲՈՒ ՈՒՂԵՒՈՐՆԵՐԸ. ՓԱՆՈՍ ԹԷՐԼԷՄԷԶԵԱՆ»

[4] Փանոս Թերլեմեզյան՝ հոբելյանական ցուցահանդես ՀԱՊ-ում

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ Տող 52. / Տող 52. @@
 Սակայն, երկու տարի ետք, Սուլթանին պահանջով եւ Օսմանեան կառավարութեան ցուցմունքով, Փանոս Թէրլէմէզեան կը բանտարկուի Փեթերսպուրկի մէջ, քան զի նոյն տարիներուն [[Ռուսիա]] կը շարունակէր բարեկամ մնալ Թուրքիոյ հետ։
-Մէկ ու կէս տարի բանտը մնալէ ետք, Պարսից դեսպանի երաշխաւորութեամբ՝ իբրեւ պարսկահպատակ, շղթայակապ, կը յանձնուի Պարսիկ կառավարութեան, կ'աքսորուի [[Թաւրիզ]] , [[Պարսկաստան]]։
+Մէկ ու կէս տարի բանտը մնալէ ետք, Պարսից դեսպանի երաշխաւորութեամբ՝ իբրեւ պարսկահպատակ, շղթայակապ, կը յանձնուի Պարսիկ կառավարութեան, կ'աքսորուի [[Թաւրիզ]], [[Պարսկաստան]]։
 Պարսկաստանի մէջ ռուս դեսպանը կը հետապնդէ զինք. Փանոս կը ստիպուի անցնիլ Ռուսիա ու անկէ` [[Փարիզ]]։