«Բնածուխ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added

Գծային

17:58, 2 Փետրուար 2020-ի տարբերակ

Ածխածին (լատ.՝ Carboneum), քիմիական նշանը՝ C, կարգային թիւն է 6, հիւլէական զանգուածը՝ 12.011^[1]։

Պատմական տեղեկութիւններ

Ածխածինը յայտնի է հեռավոր անցիալէն։ Փայտածուխն օգտագործուած է հանքերէն մետաղները վերականգնելու համար, իսկ ադամանդը՝ իբրեւ թանկագին քար։ 1789 թուականին ֆրանսացի քիմիագէտ Անթուան Լորան Լաւուազիէն հետեւութիւն կատարեց ածխածնի տարրային յատկութիւններու մասին։

Բնագիտական յատկութիւներ

Ածխածինի երկու տարբեր դրսեորումները

Ածուխ

Ադամանդ

Ածխածինը չի լուծուիր օրկանական եւ անօրկանական լուծիչներուն մէջ, կը լուծուի մետաղներուն մէջ (երկաթ, կոբաղդ եւ այլն)։ 1 մթնոլորտ ճնշման տակ (օդի բացակայութեամբ) կը ցնդի մօտ 3500 °C ջերմաստիճանին։ Կը հալի 3800±200 °C-ին 125 հազար մթնոլորտ ճնշումի տակ (հաշուած է տեսականօրէն)։

Քիմիական Յատկութիւններ

Բնական ածխածինը բաղկացած է երկու կայուն զուգաթիւէ isotope՝ ¹²C (բնութեան մեջ հանդիպող զանգուածի 98.892%-ը) եւ ¹³C (զանգուածին 1.108%-ը)։ Արհեստական եղանակով ¹⁰C, ¹¹C, ¹⁴C, ¹⁵C և ¹⁶C ռատիոաշխուժ զուգաթիւները կը ստացուին։

A խումբի տարր է։ Հիւլէիի հիմնական վիճակի արտաքին ելեկտրոնային մակերեւոյթի դասաւորում է 2s²p²։ Օքսիտացման կարեւորագոյն աստիճաններն են +2, +4, -4, հաւասարակշռութիւնները՝ 4 եւ 2։ Ածխածնի չեզոք հիւլէին շառաւիղը 0.077 նմ է։ C⁴⁺ իոնի շառաւիղը՝ 0.029 նմ (համակերպող թիւը 4), 0.030 նմ (համակերպող թիւը 6)։

Ածխածինով Տարիքի Որոշում

Ածխածինով տարիքի որոշման եղանակը (անգլերէն՝ Carbon-14 dating) կը կիրառուի կենսաբանական ծագում ունեցող առարկաներով եւ նիւթերով. տարիքը ատոնց մէջ, ածխածինի կայուն զուգաթիւներու համեմատ ¹⁴C՝ իզոտոպի պարունակութիւնը չափելու միջոցաւ: Այս եղանակը 1946 թուականին առաջարկած է Ուիլիըրտ Ֆրէնք Լիպին (անգլերէն՝ Williatd Frank Libby):

Ծանօթագրութիւններ

↑ «Physical Measurement Laboratory: Atomic Weights and Isotopic Compositions for All Elements» (անգլերեն)

[1] «Physical Measurement Laboratory: Atomic Weights and Isotopic Compositions for All Elements» (անգլերեն)

[1]

@@ Տող 1. / Տող 1. @@
-'''Ածխածին''' ({{lang-la|Carboneum}}), քիմիական նշանը՝ <big>'''C'''</big>, կարգային թիվն է 6, հիւլէական զանգուածը՝ 12.011<ref>{{citeweb|url=http://physics.nist.gov/cgi-bin/Compositions/stand_alone.pl|title=Physical Measurement Laboratory: Atomic Weights and Isotopic Compositions for All Elements|language=en}}</ref>։
+'''Ածխածին''' ({{lang-la|Carboneum}}), քիմիական նշանը՝ <big>'''C'''</big>, կարգային թիւն է 6, հիւլէական զանգուածը՝ 12.011<ref>{{citeweb|url=http://physics.nist.gov/cgi-bin/Compositions/stand_alone.pl|title=Physical Measurement Laboratory: Atomic Weights and Isotopic Compositions for All Elements|language=en}}</ref>։
 == Պատմական տեղեկութիւններ ==
-Ածխածինը յայտնի է հեռու անցյալէն։ Փայտածուխն օգտագործուած է հանքաքարերէն մետաղները վերականգնելու համար, իսկ ալմաստը՝ որպէս թանկարժէք քար։ [[1789 թուական]]ին [[ֆրանսա]]ցի քիմիագէտ [[Անթուան Լորան Լաւուազիէ]]ն հետեւութիւն ըրաւ ածխածնի տարրային յատկութիւններու մասին։
+Ածխածինը յայտնի է հեռավոր անցիալէն։ Փայտածուխն օգտագործուած է հանքերէն մետաղները վերականգնելու համար, իսկ ադամանդը՝ իբրեւ թանկագին քար։ [[1789 թուական]]ին [[ֆրանսա]]ցի քիմիագէտ [[Անթուան Լորան Լաւուազիէ]]ն հետեւութիւն կատարեց ածխածնի տարրային յատկութիւններու մասին։
 == Բնագիտական յատկութիւներ ==
@@ Տող 8. / Տող 8. @@
  | գոտի = left/right/center
  | ուղղություն = horizontal
- | վերնագիր = Ածխածնի երկու տարբեր դրսեորումները
+ | վերնագիր = Ածխածինի երկու տարբեր դրսեորումները
  | վերնագրի գոտի = left/right/center
  | նկարագրության գոտի = left/right/center
@@ Տող 16. / Տող 16. @@
  | պատկեր2 = Rough diamond.jpg
  | լայնություն2 = 180
- | նկարագրություն2 = Ալմաստ
+ | նկարագրություն2 = Ադամանդ
 }}
-Ածխածինը չի լուծուեր օրկանական եւ անօրկանական լուծիչներուն մէջ, կը լուծուէ մետաղներուն մէջ (երկաթ, [[կոբաղդ]] եւ այլն)։ 1 մթնոլորտ ճնշման տակ (օդի բացակայութեամբ) կը սուպլիմացուէ (կը ցնդէ) մօտ 3500&nbsp;°C ջերմաստիճանին։ Կը հալի 3800±200&nbsp;°C-ին 125 հազար մթնոլորտ ճնշումի տակ (հաշուած է տեսականօրէն)։
+Ածխածինը չի լուծուիր օրկանական եւ անօրկանական լուծիչներուն մէջ, կը լուծուի մետաղներուն մէջ (երկաթ, [[կոբաղդ]] եւ այլն)։ 1 մթնոլորտ ճնշման տակ (օդի բացակայութեամբ) կը ցնդի մօտ 3500&nbsp;°C ջերմաստիճանին։ Կը հալի 3800±200&nbsp;°C-ին 125 հազար մթնոլորտ ճնշումի տակ (հաշուած է տեսականօրէն)։
 == Քիմիական Յատկութիւններ ==
-Բնական ածխածինը բաղկացած է երկու կայուն իզոթոփներէ՝ <sup>12</sup>C (բնութեան մեջ հանդիպող զանգուածի 98.892%-ը) եւ ¹³C (զանգուածի 1.108%-ը)։ Արհեստական եղանակով ստացվել են <sup>10</sup>C, <sup>11</sup>C, <sup>14</sup>C, <sup>15</sup>C և <sup>16</sup>C ռատիոաշխոյժ իզոթոփները։
+Բնական ածխածինը բաղկացած է երկու կայուն զուգաթիւէ ''isotope''՝ <sup>12</sup>C (բնութեան մեջ հանդիպող զանգուածի 98.892%-ը) եւ ¹³C (զանգուածին 1.108%-ը)։ Արհեստական եղանակով  <sup>10</sup>C, <sup>11</sup>C, <sup>14</sup>C, <sup>15</sup>C և <sup>16</sup>C ռատիոաշխուժ զուգաթիւները կը ստացուին։
-A խումբի տարր է։ Հիւլէիի հիմնական վիճակի արտաքին ելեկտրոնային մակերուոյթի դասաւորուածութիւնն է 2s²p²։ Օքսիտացման կարեւորագոյն աստիճաններն են +2, +4, -4, վալենթականութիւնները՝ 4 եւ 2։ Ածխածնի չեզոք հիւլէին շառաւիղը 0.077 նմ է։ C<sup>4+</sup> իոնի շառաւիղը՝ 0.029 նմ (համակերպող թիւը 4), 0.030 նմ (համակերպող թիւը 6)։
+A խումբի տարր է։ [[Հիւլէ]]<nowiki/>իի հիմնական վիճակի արտաքին ելեկտրոնային մակերեւոյթի դասաւորում է 2s²p²։ Օքսիտացման կարեւորագոյն աստիճաններն են +2, +4, -4, հաւասարակշռութիւնները՝ 4 եւ 2։ Ածխածնի չեզոք հիւլէին շառաւիղը 0.077 նմ է։ C<sup>4+</sup> իոնի շառաւիղը՝ 0.029 նմ (համակերպող թիւը 4), 0.030 նմ (համակերպող թիւը 6)։
-==== Ածխածնով Տարիքի Որոշում ====
+==== Ածխածինով Տարիքի Որոշում ====
-Ածխածնով տարիքի որոշման եղանակը ({{lang-en|Carbon-14 dating}}) կը կիրառուէ կենսաբանական ծագում ունեցող առարկաներու եւ նիւթերու տարիքը ատոնց մէջ ածխածնի կայուն իզոտոպներու համեմատ <sup>14</sup>C իզոտոպի պարունակութիւնը չափելու միջոցաւ: Սա եղանակը [[1946 թուական]]ին առաջարկած է Ուիլիըրտ Ֆրէնք Լիպին ({{lang-en|Williatd Frank Libby}}):
+Ածխածինով տարիքի որոշման եղանակը ({{lang-en|Carbon-14 dating}}) կը կիրառուի կենսաբանական ծագում ունեցող առարկաներով եւ նիւթերով. տարիքը ատոնց մէջ, ածխածինի կայուն զուգաթիւներու համեմատ <sup>14</sup>C՝ իզոտոպի պարունակութիւնը չափելու միջոցաւ: Այս եղանակը [[1946 թուական]]ին առաջարկած է Ուիլիըրտ Ֆրէնք Լիպին ({{lang-en|Williatd Frank Libby}}):
 == Ծանօթագրութիւններ ==