Ազգային Կեդրոնական Վարժարան (Պոլիս)

Ազգային կեդրոնական վարժարան, Պոլսոյ մէջ հայկական առաջին երկրորդական (այդ ժամանակներու համար՝ բարձրագոյն)Վարժարանը բացուած է 1715 թուականիան Յովհաննէս Բաղիշացի (Կոլտ)Պատրիարքի ձեռքով: Ունեցած է Վանական բնոյթ և կատարած է մասնաւորաբար հրատարակչական աշխատանք: 1860-ական թուականներուն արևմտահայութեան համար նշանակելի երևոյթ մըն էր Ազգային Սահմանադրութեան որեգրումը: Թէև այդ թուականին Պոլսոյ մեջ կային աւելի քան 40 նախակրթականեր, սակայն երկրոդական և բարձրագոյն դասարաններու պակասը մեծապէս զգալի էր: Այս զարթօնքին Ուսումնական խորհուրդը միշտ օրակարգի վրայ կ'ունենար Կ.Պոլսոյ և գաւարներու ազգային նախակրդականներն աւարդող պատանիներու եկրորդական ուսում տալու և մասնաւորաբարգաւառային նորաբաց դպրոցներուն համարբուսուցիչ պատրաստելու հարցերը : Անհրաժեշտ էր հիմնել եկրորդական ուսման ազգային վարժարան մը, որը կարողանալ ընդունիլ նաև ձրիվարժ աշակերտներ , Պալիսեն և գաւառէն: Պոլսո ամենահին և կարևոր թաղամասերէն մին էր Ղալաթիան, ուր գոյութիւն ուներ Ս.Լուսաւորիչ եկեղեցին: Անոր կողգին կը գտնուէր Ամենա փրկիչեան նախակրդարանը, որը զոհ գնաց 1874 թուականի Ղալաթիոյ մեծ կրակին: նոյն տարուան մէջ Պատրիարք ընտրուած էր Ներսես Արք.վարժապետիան, որ կորորվի լուսամիտ ու վարչագետ եկեղեցական մըն