Դեղնախտ

Դեղնախտ
ՀՄԴ-9 782.4
ՀՄԴ-10 R17
MedlinePlus 003243
MeSHID D007565
Disease Ontology 7038

Դեղնութիւն-դեղնախտ (jaundice)՝ մորթի եւ աչքերու սպիտակապատեանին (sclera) դեղին գունաւորումը, որ հետեւանք է բնականէն աւելի արեան մէջ շրջագայող լեղագունակ bilirubin-ի: Անիկա ներքին քանի մը հիւանդութիւններու դրսեւորումն է, որ կը յայտնուի մորթին եւ աչքերուն մէջ[1]: Դեղնութիւնը հիւանդութիւն մը չէ, այլ ախտանշան մը: Անիկա փոխանցիկ չէ եւ կը պատահի որեւէ մէկ տարիքի, առանց սեռի խտրութեան[2]:

Bilirubin-ը կ'արտադրուի արեան ներկանիւթէն (hemoglobin): Bilirubin-ը լեարդ հասնելէ ետք կ'արտաթորուի մաղձին հետ դէպի բարակ աղիքներ, ուր անիկա կը տարրալուծուի եւ հասնելով հաստ աղիքներ կ'արտաքսուի մարմինէն դուրս՝ կղկղանքի հետ[3]:

Դեղնութիւն կը յառաջանայ, երբ լեարդին մէջ bilirubin-ի արտաթորումը արտադրութիւնէն պակաս ըլլայ: Բնական պայմաններու մէջ 100 մլ. արիւնը կը պարունակէ 0.5-1.2 մկ. bilirubin: Երբ այս քանակաչափը բարձրանայ 2-3 մկ.ի դեղնութիւնը կը յայտնուի: Աչքի սպիտակապատեանին դեղին գունաւորումը կը յայտնուի մորթի դեղնութենէն առաջ[4]:

Արեան կարմիր գնդիկները շարունակ կ'արտադրուին մեր մարմինին մէջ, մասնաւորաբար՝ ոսկրածուծին մէջ: Առողջ կարմիր գնդիկները կ'ապրին մօտաւորապէս 120 օր եւ վերջաւորութեան անոնց ներկանիւթը՝ hemoglobin-ը, կը տարբաղադրուի ազատ bilirubin-ի (unconjugated bilirubin), երկաթի եւ globulin սպիտակուցի: Երկաթը կը մնայ մարմինին մէջ եւ դարձեալ կ'օգտագործուի կարմիր գնդիկներու կազմաւորման գործընթացին մէջ[1][5]

Ազատ bilirubin-ը կը մտնէ արեան շրջագայութեան մէջ եւ կը միանայ հոն գտնուող albumin սպիտակուցին, որպէսզի դիւրաւ փոխադրուի լեարդ, ուր ան կ'անջատուի albumin-էն եւ ածանցուելէ (conjugated) ետք կ'արտաթորուի մաղձին հետ դէպի լեարդածորան ու հոնկէ՝ բարակ աղիք: Հոս՝ մանրէներու ներգործութեամբ, ածանցեալ bilirubin-ը կը վերածուի urobilinogen լեղաներկի եւ urobilin լեղաներկի: Urobilinogen-ի պզտիկ մաս մը ետ կը ներծծուի բարակ աղիքներու պատերուն կողմէ եւ արեան միջոցաւ կը վերադառնայ լեարդ ու մաղձին հետ ետ կ'արտաթորուի[6]: Իսկ մնացեալ urobilinogen-ը կը խառնուի կղկղանքին հետ եւ որոշ փոփոխութիւններէ ետք կղկղանքին կու տայ յատուկ կանաչ գունաւորում եւ կ'արտահանուի մարմինէն դուրս: Կղկղանքով կ'արտահանուի օրական 40-280 մկ. urobilinogen: Urobilin-ը արեան ճամբով կը հասնի երիկամներ եւ հոնկէ մէզին հետ կ'արտաթորուի: Անիկա մէզին կու տայ յատուկ դեղին գունաւորում մը[7]:

Բնական պայմաններու մէջ միջին ծանրութեամբ անձ մը կ'ունենայ 5 լիթր արիւն 750 կրամ hemoglobin-ով: Ամէն օր կարմիր գնդիկներուն 1/120ը կը կործանի եւ 6.3 կրամ hemoglobin-էն յառաջացած 250-350 մկ. ազատ bilirubin-էն կ'արտադրուի 250-280 մկ. urobilinogen բարակ աղիքին մէջ[8]:

250-350 մկ. ազատ bilirubin-ին 80 տոկոսը կու գայ այլափոխուող մահացող կարմիր գնդիկներէ իսկ մնացեալը ոսկրածուծէն եւ լեարդէն:

Յառաջացում[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Դեղնախտ կը յառաջանայ հետեւեալ հիւանդութիւններու գոյութեամբ[9].

Ներլեարդային հիւանդութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Լեարդաբջիջային հիւանդութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Լեարդաբջիջային հիւանդութիւններ, ուր տեղի կ'ունենայ լեարդաբջիջային անբնական գործունէութիւն հետեւեալ պատճառներով.

  • Ժահրային սուր եւ մնայուն լեարդաբորբ (acute and chronic hepatitis) մասնաւորապէս՝ Hepatitis B եւ C,
  • Լեարդաբորբ ալքոլի գործածութեամբ,
  • Լեարդի ձախող աշխատանք՝ որոշ դեղերու գործածութեամբ,
  • Լեարդի փճացում (liver cirhhosis), որ հետեւանքն է երկարատեւ ալքոլի գործածութեան եւ մնայուն լեարդաբորբի,
  • Լեարդի բնական աշխատանքի վատթարացում մարմնական զանազան հիւանդութիւններով, օրինակ՝ համբոյրի հիւանդութիւն (infectious mononucleusis), աւշագեղձերու խլիրդ (lymphoma) եւ սպիտակարիւնութիւն (leukemia):

Լեարդի բարակ ծորանիկներու (ductules) խցում[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Լեարդի բարակ ծորանիկներու (ductules) խցում, որ կը յառաջանայ.

  • Լեարդաբորբի պատճառով,
  • Թունաւոր դեղերով,
  • Ալքոլի գործածութեամբ:

Արտալեարդային հիւանդութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Լեարդամաղձային ծորանի (common bile duct) խցում.[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

  • Լեարդամաղձային ծորանի քարերով,
  • Լեարդամաղձային ծորանի խլիրդով, որ կը յառաջանայ շարոյրի (pancrease) խլիրդի զարգացումով:

Կարմիր գնդիկներու արագ եւ առատ տարրալուծում (hemolysis).[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Կարմիր գնդիկներու տարրալուծումով մեծ քանակութեամբ bilrubin կ'արտադրուի եւ տեղի կ'ունենայ զօրաւոր եւ արագ դեղնութիւն: Կարմիր գնդիկներու արագ տարրալուծումը կը պատահի կարգ մը ժառանգական ախտանիշ (syndrome) հիւանդութիւններով: Կարմիր գնդիկներու արագ եւ առատ տարրալուծումը կը յառաջացնէ արեան կարմիր գնդիկներու նուազում:

Այս հանգրուանին եթէ ոսկրածուծը օգնութեան չհասնի եւ առատ կարմիր գնդիկներ չարտադրէ տեղի կ'ունենայ սուր սակաւարիւնութիւն (acute anemia):

Ախտանշաններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Դեղնախտի ընդհանուր ախտանշաններն են.

  • Մարմինի բացայայտ դեղնութիւն,
  • Աչքերու սպիտակապատեանի դեղնութիւն, երբ արեան bilirubin-ի քանակը հասնի 2-2.5 մկ.ի,
  • Մէզի թէյի նման գունաւորում՝ urobilin-ի նուազումով, որ ընդհանրապէս կը յայտնուի մորթին դեղնութենէն առաջ,
  • Կղկղանքի մոխիրի նման գունաւորում urbilinogen-ի նուազումով,
  • Նողկանք, փսխունք, փորհարութիւն, որոնք տեղի կ'ունենան դեղնութենէն առաջ սուր լեարդաբորբի պարագային,
  • Ախորժակի նուազում, կշիռքի կորուստ եւ յոգնածութիւն, որոնք առաւելաբար կը պատահին ալքոլ գործածողներու եւ մնայուն լեարդաբորբի ու լեարդածորանի խլիրդի պարագային,
  • Մարմնական քերուըտուք,
  • Bilirubin-ի յայտնութիւն մէզին մէջ:

Հետեւանքներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Լեարդամաղձային ծորանի խցումով կը յառաջանայ.

  • Արեան bilirubin-ի բարձրացում,
  • Կղկղանքի մոխրագոյն-ճերմակ գունաւորում եւ մէզի թէյի գունաւորում: Այս մէկը կը պատահի, որովհետեւ bilirubin չի հասնիր բարակ աղիքներ եւ պատճառ կը դառնայ urobilinogen-ի բացակայութեան կղկղանքին եւ urobilin-ի մէզին մէջ բացակայութեան:
  • Մարմնական քերուըտուք,
  • Դանդաղ ընթացքով դեղնութիւն,
  • Փորի ցաւ, փսխունք, նողկանք, որոնք կը պատահին դեղնութեան յայտնումէն առաջ,
  • Ջերմ եւ դող:

Համբոյրի հիւանդութեան դեղնութեան հետ կը տեսնուի նաեւ մարմինի ընդհանուր աւշագեղձերու ծաւալում: Սպիտակարիւնութեան եւ աւշագեղձերու խլիրդի հետեւանքով յառաջացած դեղնութիւնը կ'ունենայ երկարատեւ ընթացք:

Կղկղանքի պակաս[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Կղկղանքի urobilinogen-ի քանակը կը նուազի երեք պատճառներով.

  • Bilirubin-ի արտադրութեան նուազում,
  • Լեարդի հիւանդութիւններ՝ լեարդի փճացում, լեարդի խլիրդ,
  • Լեարդածորանի խցում՝ քարերով եւ խլիրդով:

Ախտաճանաչում[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Դեղնախտի ախտաճանաչումը տեսնուած բացայայտ դեղնութիւնն է: Սակայն պէտք է ախտաճանաչուի անոր բուն ախտապատճառը, որպէսզի կատարուի ճշգրիտ դարմանումը: Հիւանդին եւ դեղնութեան պատմականը խիստ կարեւոր է: Կը կատարուին արեան եւ մէզի տեսակաւոր յատուկ տարրալուծարանային քննութիւններ եւ նկարահանումներ, ինչպէս՝ համակարգչային եւ մագնիսարձագանգային նկարահանումներ: Յաճախ պզտիկ կտոր մը կը վերցուի լեարդէն (biopsy) կատարելու համար ախտաբանական քննութիւն:

Դեղնախտի դարմանումը կը կատարուի համաձայն անոր ախտապատճառներու ախտաճանաչումին: Մինչ այդ դեղնութիւն ունեցող անհատը պէտք է կատարեալ հանգիստ ընէ, սննդարար կերակուրներ ուտէ, ալքոլ չգործածէ եւ առատ ջուր խմէ: Լեարդածորանի խցումը կը կարօտի վիրաբուժական միջոցառումի:

Տե'ս Նաեւ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

  1. ↑ 1,0 1,1 «Definition of Icterus»։ MedicineNet.com։ 2011։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 7 August 2012-ին։ արտագրուած է՝ 3 February 2013 
  2. ↑ Click Rachel, Dahl-Smith Julie, Fowler Lindsay, DuBose Jacqueline, Deneau-Saxton Margi, Herbert Jennifer (2013)։ «An osteopathic approach to reduction of readmissions for neonatal jaundice»։ Osteopathic Family Physician 5 (1): 17–23։ doi:10.1016/j.osfp.2012.09.005 
  3. ↑ Silbernagl S, Despopoulos A (2009)։ Color atlas of physiology (6th հրտրկթն․)։ Thieme։ էջ 252։ ISBN 978-3-13-545006-3 
  4. ↑ Goroll Allan H. (2009)։ Primary care medicine : office evaluation and management of the adult patient (6th հրտրկթն․)։ Philadelphia: Wolters Kluwer Health/Lippincott Williams & Wilkins։ էջ 496։ ISBN 9780781775137 
  5. ↑ Icterus | Define Icterus at Dictionary.com. Dictionary.reference.com. Retrieved on 2013-12-23.
  6. ↑ Mathew K.G. (2008) Medicine: Prep Manual for Undergraduates, 3/e, Elsevier India, ISBN 8131211541, pp. 296–297
  7. ↑ Collier J, Longore M, Turmezei T, Mafi AR (2010)։ «Neonatal jaundice»։ Oxford Handbook of Clinical Specialties։ Oxford University Press։ ISBN 978-0-19-922888-1 Կաղապար:Page needed
  8. ↑ Hall, John Edward and Guyton, Arthur C. (2011) Textbook of Medical Physiology, Saunders/Elsevier, p. 841, ISBN 1416045740
  9. ↑ Beckingham I J (2001)։ «ABC of diseases of liver, pancreas, and biliary system: Investigation of liver and biliary disease»։ BMJ 322 (7277): 33–6։ PMC 1119305։ PMID 11141153։ doi:10.1136/bmj.322.7277.33 

Աղբիւրներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

  • «Asbarez» օրաթերթ, Յօդուածներ, դտկ. Կարպիս Հարպոյեան, 19 Յուլիս 2013:
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/w/index.php?title=Դեղնախտ&oldid=215406» էջէն