Ցեղային Զտում
Ցեղային զտումը ցեղային, կրօնական կամ մշակութային խումբի մը դիտաւորեալ քաղաքականութիւնն է, որ կը ծրագրուի եւ ի կատար կ՚ածուի ուրիշ խումբի մը քաղաքացիական բնակչութիւնը բռնութեամբ եւ ահաբեկչական միջոցներով աշխարհագրական որոշ տարածքներէ հեռացնելու նպատակով:[1]
Սահմանում եւ յատկանիշներ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Ըստ Միացեալ Ազգերու Կազմակերպութեան (ՄԱԿ), «Ցեղային զտումը այն դիտաւորեալ քաղաքականութիւնն է, որ կը ծրագրուի եւ ի կատար կ՚ածուի ցեղային կամ կրօնական խումբի մը կողմէ` բռնութեամբ եւ ահաբեկչական միջոցներով հեռացնելու ուրիշ խումբի մը քաղաքացիական բնակչութիւնը աշխարհագրական որոշ տարածքներէ»:[1]
Ցեղային զտումներու հիմնական յատկանիշները կ'ընդգրկեն՝
- Տարածքի մը ժողովրդագրական դիմագիծը փոխելու նպատակադրութիւն
- Բնակչութեան տեղահանում եւ տեղափոխում
- Բռնութեան սպառնալիքներ կամ գործադրում
- Գոյքերու բռնագրաւում
- Հետապնդումներ եւ խտրականութիւն
Ցեղային զտումը յաճախ կը միտի ստեղծել ցեղային, կրօնական կամ մշակութային առումով միատարր տարածք մը:[1]
Ցեղային զտում եւ Ցեղասպանութիւն
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Ցեղային զտումը եւ ցեղասպանութիւնը թէեւ փոխկապակցուած են, սակայն տարբեր հասկացողութիւններ կը ներկայացնեն:[1]
Համեմատութեան կէտեր՝
Կարեւոր է նշել, որ ցեղային զտումը եւ ցեղասպանութիւնը իրարմէ մեկուսի գործողութիւններ չեն եւ յաճախ կրնան միասին տեղի ունենալ: Ցեղային զտումը կրնայ նաեւ ցեղասպանութեան քայլերէն մէկը ըլլալ:[1]
| Համեմատութեան տեսանկիւն | Ցեղային զտումներ | Ցեղասպանութիւն |
| Սահմանում | Մարդկային խումբի մը տարածքէ մը միտումնաւոր, ծրագրուած ու համակարգուած հեռացում:[1] | Խումբի մը ամբողջական կամ մասնակի կործանում, ըլլայ ֆիզիքական կամ հոգեբանական (նաեւ` դիտաւորեալ, ծրագրուած եւ համակարգուած):[1] |
| Գլխաւոր նպատակը | Փոխել տարածաշրջանի մը ժողովրդագրական դիմագիծը, թիրախաւորուած խումբը հեռացնելէ ետք միատարր բնակչութիւն մը ստեղծել, կամ հեռացուած բնակչութեան փոխարէն` ուրիշ խումբ մը բնակեցնելու նպատակով:[1] | Թիրախաւորուած խումբին գոյութենէ անհետացում:[1] |
| Բռնութեան աստիճանը | Կրնայ ըլլալ, որ բռնութեամբ ի կատար ածուի, բայց յաճախ կը կատարուի զատողութեան, նեղութիւն պատճառելու, գոյքեր բռնագրաւելու, հետապնդելու եւ այլ նմանատիպ գործողութիւններու միջոցով: (Արցախի պարագային յստակ է, որ ամէնէն վատ ձեւով` բռնութեան ու վայրագութեան միջոցով իրականացաւ):[1] | Ծայրայեղ եւ համակարգուած բռնութեան գործողութիւններ` զանգուածային սպանութիւն, չարչարանք եւ խոշտանգում, սեռական բռնութիւն, պարտադրուած ամլացում… եւ վայրագութեան այլ դրսեւորումներ:[1] |
| Տեւողութիւն | Սովորաբար` կարճաժամկէտ, կը կեդրոնանայ թիրախաւորուած խումբը տարածքէն մաքրելուն վրայ, ատկէ ետք բռնութիւնը կը մեղմանայ:[1] | Աւելի երկար տեւող ու կայուն ձեւով շարունակուող. թէ՛ ծրագրումը կ՛ըլլայ երկարատեւ, թէ՛ ալ իրականացումը:[1] |
| Յետին նպատակը | Պայման չէ, որ (բայց կրնայ ըլլալ) թիրախաւորուած խումբին բնաջնջումը հետապնդէ, կարեւորը տարածքը անոնցմէ զտուի:[1] | Թիրախաւորուած խումբին կատարեալ բնաջնջումն է, ըլլայ ամբողջովին կամ մասամբ` մեծ մասը, նպատակ ունենալով անոնց գոյութիւնը արմատախիլ ընել ու ոչնչացնել:[1] |
| Օրէնքի շուքին տակ | Ըստ միջազգային իրաւունքի, ցեղային զտումը առանձնայատուկ յանցագործութիւն մը չի նկատուիր, սակայն անոր հետ կապ ունեցող գործողութիւնները կրնան դատապնդուիլ` իբրեւ մարդկութեան դէմ ուղղուած յանցագործութիւններ եւ կամ որպէս պատերազմական յանցագործութիւններ:[1] | Միջազգային իրաւունքով հաստատուած ոճիր մըն է: ՄԱԿ-ի Ցեղասպանութեան հռչակագիրը կ՛ապահովէ իրաւական այն հիմքը, ըստ որուն, կը սահմանուի անհատական քրէական պատասխանատուութիւն (յանցագործ անձը կը կրէ պատիժը):[1] |
Իրաւական կարգավիճակ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Ըստ միջազգային իրաւունքի, ցեղային զտումը որպէս առանձնայատուկ յանցագործութիւն մը սահմանուած չէ: Սակայն, անոր հետ կապ ունեցող գործողութիւնները կրնան դատական հետապնդման ենթարկուիլ՝
- Մարդկութեան դէմ ուղղուած յանցագործութիւններ
- Պատերազմական յանցագործութիւններ
- Մարդու իրաւունքներու խախտումներ
Մինչդեռ ցեղասպանութիւնը միջազգային իրաւունքով հաստատուած յանցագործութիւն է՝ ՄԱԿ-ի Ցեղասպանութեան հռչակագիրը իրաւական հիմք կը տրամադրէ անհատական քրէական պատասխանատուութեան համար:
Արցախի պարագան (2023)
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]2023-ի Արցախէն «Հայոց Մեծ Ելք»-ը կը ներկայացնէ ցեղային զտումի ժամանակակից օրինակ մը: Սեպտեմբեր 2023-ին աւելի քան 100,000 արցախահայեր բռնութեամբ տեղահանուեցան իրենց պատմական հայրենիքէն:
Այս պարագային, ցեղային զտումը իրականացաւ բռնութեան եւ վայրագութեան միջոցով, ուր հայ բնակչութիւնը պարտադրաբար լքեց իր բնակավայրերը: Ասիկա կը համապատասխանէ ցեղային զտումի սահմանման, քանի որ՝
- Կար յստակ դիտաւորութիւն՝ հայերը հեռացնելու տարածքէն
- Գործադրուեցաւ բռնութիւն եւ ահաբեկում
- Նպատակը տարածաշրջանի ժողովրդագրական դիմագիծը փոխելն էր
- Հայերու գոյքերը բռնագրաւուեցան
Թէեւ ոմանք կ'առաջարկեն, որ տեղի ունեցածը ցեղասպանութիւն էր, կարեւոր է հասկնալ, որ ցեղային զտումի ճանաչումը չի բացառեր, որ պատահարը կրնար նաեւ ըլլալ աւելի լայն ցեղասպանական ծրագրի մաս մը:
Հետեւանքներ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Ցեղային զտումներու հետեւանքները շատ ծանր կ'ըլլան տուժած համայնքներուն համար՝
- Համայնքներու եւ մշակութային կապերու խաթարում
- Փախստականներու եւ տեղահանուածներու հոսքեր
- Ընկերային եւ հոգեբանական անջնջելի հետքեր
- Մշակութային ժառանգութեան կորուստ
- Զոհերու նկատմամբ շարունակական հալածանքներ եւ խտրականութիւն նոր բնակութեան վայրերուն մէջ