Վիեննական Սրճարան

Վիեննական սրճարան

Վիեննական սրճարան (գերմաներէն՝ Wiener Kaffeehaus), «հանրային սնունդ»ի բնորոշ վայր՝ Աւստրիոյ մայրաքաղաք Վիեննայի մէջ, որ մինչեւ այսօր մեծ դերակատարութիւն ունի մայրաքաղաքին մշակոյթին եւ աւանդութիւններուն մէջ: Աւստրիական կայսրութեան ժամանակաշրջանի գրող Փիթըր Ալթընպըրկ վիեննական սրճարանները նկարագրած է իբրեւ «ոչ տան, բայց եւ ոչ դուրսի»:

Հոկտեմբեր 2011-ին, ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ն Վիեննայի սրճային աւանդութիւնները ներառած է ոչ նիւթական մշակութային ժառանգութեան ցանկին մէջ:

Պատմութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Աւստրիացի լուսանկարիչ, փաստաբան Էմիլ Մայերը սրճարանին մէջ, Վիեննա, 1905-1914

Արխիւային փաստաթուղթերը կը վկայեն, որ Վիեննայի բնակիչները սկսած են սուրճ ըմպել 1660-ականներէն, սակայն Վիեննայի առաջին սրճարանները բացուած են 1680-ականներուն: Փաստաթուղթեր կան, որոնք կը վկայեն, թէ Վիեննայի առաջին սրճարանները բացուած են հայ առեւտրականներու կողմէ: Առաջին սրճարանը 17 Յունուար 1685-ին գործարկած է Եոհանէս Տիոտափօն (բուն անունով՝ Յովհաննէս Աստուածատուր)[1][2][3][4], յաջորդը՝ 23 Մարտ 1697-ին բացած է ծնունդով երեւանցի[5][6] Իսահակ տէ Լուքան (բուն անունով՝ Սահակ Ղուկասեան): Ան եղած է նաեւ «Երկնագոյն տափաշիշի տակ» այլ վիեննական սրճարանի մը սեփականատէրը, որ բացուած է 1703-ին[7][8][9][10][11][12][13][14][15][16][17][18][19]:

Վիեննական սրճարանները ժամանակի ընթացքին դարձած են այնքան ընդունուած, որ հանրութեան կենսաձեւին անբաժանելի մասնիկը եղած են: Վիեննական սրճարաններէն տարածում ստացած է ֆրանսացի Միշել Թրոնէի կողմէ ստեղծուած փայտէ փոքրիկ սեղաններու, մարմարէ սեղանիկներու եւ կորաւուն եզրերով աթոռներ կիրարկելու փափաքը, որ հետագային եւրոպական սրճարաններու կահաւորման խորհրդանիշներէն դարձած է: Ժամանակակից Վիեննան կը պահպանէ իր հին աւանդութիւնները եւ նախկինին պէս կը նկատուի սրճարաններու քաղաք: Անոնց մէջ կը գտնուին հնագոյն պատմութիւն ունեցող սրճարաններ «Շուարցենպերկ»ը, «Ցենթրալ»ը, համեմատաբար երիտասարդ, բայց ոչ պակաս հեղինակաւոր «Հերենհոֆ»ը, «Փրիուքել»ը, «Վէյմար»ը եւ «Կրինշտայտել»ը:

Սուրճի Օրը Վիեննայի Մէջ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

2002-էն ի վեր՝ իւրաքանչիւր տարուան 1 Հոկտեմբերին, Աւստրիոյ մայրաքաղաքին մէջ պաշտօնապէս կը նշուի «սուրճի օրը»: Այդ օրը վիեննական բոլոր սրճարաններուն, սրճարան-հրուշակարաններուն եւ ճաշարաններուն մէջ այցելուներուն կը հիւրասիրեն աւանդական վիեննական ձեւով պատրաստուած սուրճը եւ այլ սրճային ըմպելիներ, որոնց ըստ նախընտրութեան կ'աւելցնեն սերուցք, քոնեակ, տարբեր համեմներ՝ հել, վանիլին, ինչպէս նաեւ յաճախ կը զարդարեն տուրմի քերթուկով:

Աւանդական Վիեննական Սուրճ «Մելանժ»[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

«Մելանժ» սուրճ

«Մելանժը» (ֆրանսերէն՝ mélange՝ խառնուրդ) աւստրիական խոհանոցին սրճային ըմպելին է, որ պատրաստելու ատեն էսփրեսօ սուրճին կ'աւելցնեն գոլացած կաթ եւ փրփրացած սեր: Առաջին անգամ այսպիսի խմիչք մը Վիեննայի մէջ պատրաստած են 1890-ին: «Մելանժ»ի որոշ բաղադրատոմսեր կ'առաջարկեն էսփրեսոյին աւելցնել քիչ մը տաք ջուր կամ օգտագործել կրկնակի էսփրեսօ: Այնուամենայնիւ, որեւէ պարագայի վիեննական մելանժին մէջ միշտ էսփրեսոյի եւ կաթի 1:1 յարաբերակցութիւնը կը պահպանեն: «Մելանժ»ը կը մատուցուի 1 գաւաթ ջուրի հետ եւ երբեմն զարդարուած կ'ըլլայ սերով կամ տուրմի քերթուկով: Ըմպելիի առանձին տարբերակ կը նկատուի կայսերական մելանժը (Kaisermelange), որուն մէջ բացի կաթէն եւ կաթնային փրփուրէն, կ'աւելցնեն նաեւ հաւկիթի դեղնուց, շաքար եւ քոնեակ[20][21][22][23][24]:

Վիեննական սրճարաններու առանձնայատկութիւնը այն է, որ այցելուն պատուիրելով սուրճը, կրնայ բաւական երկար ժամանակ նստիլ սեղանի շուրջ եւ ընթերցել սրճարանին մէջ առաջարկուող թերթերը: Այս առանձնայատկութիւնը հիմք հանդիսացած է «սրճարանային գրականութիւն» երեւոյթի յառաջացման համար:

Արեւմուտքի մէջ սրճարանային մշակոյթը սկիզբ առած է Աւստրիոյ մայրաքաղաքին մէջ: Անոր մէջ մեծ ներդրում ունեցած են աւստրիացի ականաւոր գրողներ Փեթեր Ալտենպերկը, Քարլ Քրաուսը, Հերման Պրոխը եւ Ֆրիտրիխ Թորպերկը, որոնք սրճարանները իբրեւ աշխատավայր եւ հանդիպման ու շփման վայր դիտարկած են: Նշանաւոր գրող Փեթեր Ալտենպերկ, ըստ կարգ մը տուեալներու, անգամ մը «Wien 1, Central Cafe»ին հասցէն տուած է իբրեւ իր սեփական հասցէն, քանի որ շատ ժամանակ կ'անցընէր Café Central սրճարանին մէջ:

Շանիկարթեն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Շանիկարթեն

Շանիկարթենը (գերմաներէն՝ Schanigarten) ճաշարաններու եւ սրճարաններու կից բացօթեայ ամառնային պատշգամներու աւստրիական անուանումն է: Վիեննայի մէջ անոնք սովորաբար կը կազմակերպուին ընդարձակ մայթերու վրայ կամ յետիոտնային գօտիներու մէջ: Սկիզբը այդ անունը կ'օգտագործուէր միայն վիեննական սրճարաններու համար, սակայն ժամանակի ընթացքին եզրը կիրարկելի կը դառնայ ամբողջ Աւստրիոյ մէջ[25]:

Ի տարբերութիւն սովորական «գարեջրային այգի»ին, շանիկարթենի սեղանիկները կը տեղադրուին գետինը, որ հանրային սեփականութիւն կը նկատուի: Շանիկարթենի համար առաջին արտօնութիւնը 1750-ին ստացած է Վիեննայի Կարպեն փողոցի սրճարանատէր Ճիանի Տարօնին[25]:

Շանիկարթեն անուան ծագումը յայտնի չէ, սակայն ըստ վարկածներէն մէկուն, անիկա յառաջացած է «Ճիանիի այգի» (Gianni's garden) արտայայտութենէն: Այլ վարկածի մըն ալ համաձայն, անիկա յառաջացած է ֆրանսական Ժան անունէն, որմով ԺԹ. դարուն կը դիմէին մատուցողներուն[25]:

Շանիկարթեն հաւաքելու համար պէտք է ստանալ յատուկ արտօնութիւն, որ իւրաքանչիւր տարի ուժի մէջ կ'ըլլայ 1 Մարտէն մինչեւ 15 Նոյեմբեր[25]:

Վիեննական Յայտնի Սրճարաններ Եւ Հրուշակարաններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Վիեննայի մէջ կը հաշուարկուին աւելի քան 1100 տարբեր տեսակի սրճարաններ: Անոնցմէ մօտաւորապէս հազարը էսփրեսօ-պարեր են, իսկ մնացեալը՝ սրճարան-հրուշակարաններ:

Վիեննայի կեդրոնական հատուածին մէջ տեղակայուած սրճարաններէն են՝

«Պրիոներհոֆ» սրճարան
  • «Պրիոներհոֆ» սրճարանը (գերմաներէն՝ Wien, Café Bräunerhof), որ կը գտնուի Վիեննայի մէջ՝ Շթալպուրկաս 2 (Stallburggasse 2) հասցէով[26]: Անիկա վիեննական աւանդական սրճարան է: Հաստատութիւնը հիմնուած է 1920-1921 թուականներուն Ֆրիտրիխ Պոլպերիցի կողմէ՝ «Sans Souci» անունով: Անիկա հնութեան իրերու գիտակներու եւ արուեստագէտներու հանդիպման վայր էր ու կը գործէր նաեւ իբրեւ պարային սրճարան: Երբ 1938-ին Պոլպերիցը կը հեռանայ Վիեննայէն, անոր յաջորդը կը փոխէ սրճարանին անունը՝ հաստատութեան տալով «Պրիոներհոֆ» անունը[27]: Պրիոներհոֆը ժամանակին եղած է աւստրիացի մեծագոյն դրամատուրգ եւ արձակագիր Թոմաս Պերնհարտի սիրուած վիեննական սրճարանը: Այժմ իւրաքանչիւր շաբաթ օր սրճարանին մէջ կը հնչէ կենդանի երաժշտութիւն: Փոքրիկ նուագախումբը կը կատարէ վալսեր եւ դասական այլ ստեղծագործութիւններ[28]:
«Ցենթրալ» սրճարան
  • «Ցենթրալ» սրճարանը (գերմաներէն՝ Café Central), որ տեղակայուած է Վիեննայի Ներքին քաղաքին մէջ՝ Հերենկաս 14 հասցէին գտնուող «Ֆերսթելի դղեակ» անունով շէնքին մէջ: Սրճարանը բացուած է 1876-ին Պախ եղբայրներու կողմէ: Տիտրիխշթայն պալատը քանդելէ ետք, ուր տեղակայուած էր յայտնի «Կրինշտայտլ» սրճարանը, ԺԹ. դարու աւարտին «Ցենթրալ» սրճարանը կը դառնայ այն հիմնական վայրը, ուր կը հաւաքուին Վիեննայի յայտնի մշակութային գործիչները: Սրճարանին մշտական այցելուներ եղած են գրող Փեթեր Ալտենպերկը, ճանչցուած հոգեբան, անհատական հոգեբանութեան համակարգի հայր Ալֆրետ Ատլերը, դրամատուրգ, բանաստեղծ Հիւկօ ֆոն Հոֆմանսթանը, էքսպրեսիոնիզմի ճանչցուած ստեղծագործող, գրող Լէօ Փերուցը եւ այլք: 1907-1912 թուականներուն «Ցենթրալ» սրճարանին մէջ Հինգշաբթի օրերը տեղի կ'ունենար գիտնականներու հաւաք, որ ծանօթ էր նաեւ Առաջին վիեննական խմբակ անունով: Սրճարանը փակուած է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի աւարտին: 1975-ին, «Ֆերսթելի դղեակ» անունով շէնքին վերանորոգումէն ետք, «Ցենթրալ» սրճարանը վերագործարկուած է, սակայն արդէն ոչ թէ կառոյցին ներքին բակին մէջ, այլ՝ շէնքի այն հատուածին մէջ, ուր նախապէս դրամատուն մը եղած էր: Ներկայիս սրճարանը իր գրական ու մշակութային անցեալով Վիեննայի զբօսաշրջային առանձնայատուկ վայրերէն կը նկատուի:
  • «Տեմել» հրուշակարանը (գերմաներէն՝ Demel), որ կը գտնուի Վիեննայի Ներքին քաղաքին մէջ՝ Քոլմարքթ 14 հասցէով: 1778-ին Վիուրթեմպերկէն Վիեննա ժամանած է հրուշակագործ Լիուտվիկ Տենէն եւ 1786-ին բացած սեփական հրուշակարանը: 1799-ին՝ անոր մահէն ետք, գործը կը շարունակեն այրին եւ որդին՝ Օկիւսթ Տենէն: Օկիւսթի որդին, որ իրաւաբան էր, հրուշակարանը կը վաճառէ առաջին օգնական Քրիստոֆ Տեմելին: Տեմելի օրերուն հրուշակարանը ամրապնդած է դիրքերը շուկայի վրայ եւ ճանաչում ձեռք բերած: 1874-ին, երբ հրուշակարանը տեղափոխուած է Հապսպուրկներոպ ձմեռնային նստավայր՝ Հոֆպուրգի մօտ, անիկա ստացած է կայսերական տան մատակարարի կարգավիճակ:
    «Դեմել» հրուշակարանի սրճարան
    Վիեննայի պալատական պարահանդէսներու եւ խնճոյքներու ատեն «Տեմել» հրուշակարանէն կայսերական տան համար նոյնիսկ սպասարկող անձնակազմ եւ յատուկ գոյք կը վարձուէր: 1888-ին՝ հրապարակի վերակառուցումէն ետք, հրուշակարանը կը տեղափոխուի Քոլմարքթ փողոց: Կառոյցի ներքին յարդարումը կը կատարուի կարմիր փայտով՝ նէօռոկոքօ ոճով: «Տեմելի» մշտական այցելուները կը դառնան կայսերական տան անդամները եւ, մասնաւորապէս, Աւստրիոյ կայսրուհի Էլիզապէթը: Այդ ժամանակահատուածին մէջ «Տեմելի» սպասարկող անձնակազմը կը համալրուի բացառապէս իգական սեռի ներկայացուցիչներով, որոնք ուսանած էին մենաստաններու մէջ: Անոնք կը կրէին սեւ զգեստ եւ սպիտակ փոքրիկ գոգնոց: Անշլիուսէն ետք՝ 1938-1945 թուականներուն, հրուշակարանի մշտական այցելուները կը դառնան Նացիոնալ-սոցիալիստական գերմանական բանուորական կուսակցութեան Վիեննայի գծով բարձրագոյն կուսակցական պաշտօնակատար Պենետիքտ ֆոն Շիրակը եւ անոր կինը՝ Հանրիէթ: «Տեմել» հրուշակարանը ծանօթ է աւստրիացի հրուշակագործ Ֆրանց Սաքերի բաղադրատոմսով պատրաստուող Սաքեր տուրմէ կարկանդակով, որ Սաքերի որդի Էտուարտի կողմէ կատարելագործուած է «Տեմել» հրուշակարանին մէջ աշխատելու տարիներուն: «Սքխեր» հիւրանոցի եւ «Տեմել» հրուշակարանի միջեւ երկար ժամանակ շահերու բախում կ'ընթանար բաղադրատոմսի սեփականութեան մասով, որ 1965-ին դատարանին մէջ կ'աւարտի յօգուտ հիւրանոցին: Անկէ ետք «Տեմել» հրուշակարանի արտադրած Սաքեր կարկանդակը կը սկսի կրել «Տեմելեան Սաքեր կարկանդակ» անունը: Անիկա մինչեւ այսօր ալ կը պատրաստուի ձեռքով եւ ի տարբերութիւն մրցակից տարբերակի՝ չունի ծիրանի անուշով միջին շերտ: Զբօսաշրջիկներու շրջանին ճանչցուած են նաեւ շաքարի փոշիով պատուած մանուշակի թերթիկները, որոնք «Տեմելը» նաք խան մատակարարած է կայսերական պալատին:

Պատկերասրահ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

  1. ↑ History of Viennese coffee house culture.
  2. ↑ Rudolf Vierhaus Kraatz - Menge. Том 6, 2006, стр. 576
  3. ↑ Iveta Kasalová Kaffeehauskultur in Wien – im Wandel Вена, 2012, стр. 17(գերմ.)
  4. ↑ «Թաքնված Հայաստան: Պասկալ եւ Դիոդատո | Hidden Armenia: Pascal & Diodato.»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2017-06-21-ին։ արտագրուած է՝ 2017-12-02 
  5. ↑ Rudolf Vierhaus Kraatz - Menge. Том 6, 2006, стр. 576.(գերմ.)
  6. ↑ Iveta Kasalová Kaffeehauskultur in Wien – im Wandel Вена, 2012, р. 17.(գերմ.)
  7. ↑ Peter Noever, Global Lab, Distributed Art Pub Incorporated, 2009, р. 9.(գերմ.)
  8. ↑ Éva R. Bajkay, Zeit des Aufbruchs: Budapest und Wien zwischen Historismus und Avantgarde : eine Ausstellung des Kunsthistorischen Museums Wien in Zusammenarbeit mit dem Collegium Hungaricum, Kunsthistorisches Museum, 2003, р. 226.(գերմ.)
  9. ↑ Paul Hofmann, The Viennese: Splendor, Twilight, and Exile, Doubleday, 1989, стр. 62.(գերմ.)
  10. ↑ Lillian Schacherl, Vienna, Prestel, 1993, р. 20.(գերմ.)
  11. ↑ Ina Baghdiantz McCabe, Orientalism in Early Modern France: Eurasian Trade, Exoticism, and the Ancien Régime, Berg, 2008, р. 195—196.(գերմ.)
  12. ↑ Harold B. Segel, The Vienna Coffeehouse Wits, 1890-1938, Purdue University Press, 1993, р. 8.(գերմ.)
  13. ↑ Johannes Ebert, Knut Görich, Die große Chronik Weltgeschichte: Absolutismus, Aufklärung und Revolution : 1648 - 1793, Wissenmedia Verlag, 2008, р. 103.(գերմ.)
  14. ↑ Mark Pendergrast, Uncommon Grounds: The History of Coffee and How It Transformed Our World, Basic Books, 2010, р. 10.(անգլերէն)
  15. ↑ Brigitte Beier, Neue Chronik der Weltgeschichte, Wissenmedia Verlag, 2007, р. 425.(գերմ.)
  16. ↑ Mădălina Diaconu, Sensorisches Labor Wien: urbane Haptik- und Geruchsforschung, LIT Verlag Münster, 2011, р. 180.(գերմ.)
  17. ↑ Peter Csendes, Ferdinand Opll, Karl Vocelka, Wien: Die frühneuzeitliche Residenz (16. bis 18. Jahrhundert), Böhlau Verlag Wien, 2003, р. 442.(գերմ.)
  18. ↑ Hans Jürgen Teuteberg, Die Revolution am Esstisch: neue Studien zur Nahrungskultur im 19.-20. Jahrhundert, Franz Steiner Verlag, 2004, р. 180.(գերմ.)
  19. ↑ Ursula M. Becker, Kaffee-Konzentration: zur Entwicklung und Organisation des hanseatischen Kaffehandels, Franz Steiner Verlag, 2002, р. 37.(գերմ.)
  20. ↑ Венская классика.(ռուս.)
  21. ↑ Kaffeezubereitung Archived 2017-05-09 at the Wayback Machine.(գերմ.)
  22. ↑ Kaisermelange, Großer Brauner, Fiaker: So bereiten Sie Wiens Kaffeeklassiker selbst zu.(գերմ.)
  23. ↑ Kaisermelange.(գերմ.)
  24. ↑ Erhard Gorys Das neue Küchenlexikon. Von Aachener Printen bis Zwischenrippenstück,2007, ISBN 978-3-423-36245-0.(գերմ.)
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 25,3 Шанигартен, Вена. Archived 2018-04-23 at the Wayback Machine.(գերմ.)
  26. ↑ Café Restaurant Bräunerhof.(գերմ.)
  27. ↑ Felix Czeike (Hrsg.): Café Bräunerhof. In: Historisches Lexikon Wien. Band 1, Kremayr & Scheriau, Wien 1992, ISBN 3-218-00543-4, S. 533.(գերմ.)
  28. ↑ «Café Bräunerhof»։ Lonely Planet։ արտագրուած է՝ 28. Oktober 2013 (գերմ.)
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/w/index.php?title=Վիեննական_Սրճարան&oldid=216692» էջէն