«Սպանիա» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
No edit summary
Չ վերջակետների ուղղում, փոխարինվեց: ր: → ր։ (11) oգտվելով ԱՎԲ
Տող 6. Տող 6.


== Անուանում ==
== Անուանում ==
''España'' անուանումին, «սպաներէն» եւ «սպանական» ածանցումներուն ծագումին վերաբերեալ կան քանի մը կարծիքներ: [[Հռոմէական կայսրութիւն|Հռոմէական կայսրութեան]] կողմէ տրուած [[Հիսպանիա]] անուանումը կրնայ սերած ըլլալ բանաստեղծներու կողմէն օգտագործուող [[Հեսպերիա]] եզրէն, քանի որ [[յոյն]]երուն կողմէ [[Իտալիա]]ն անուանուած է «արեւմտեան երկիր» կամ «երկիր, ուր արեւը մայր կը մտնէ» (Հեսպերիայ, եբր.` Εσπερία‎) եւ Սպանիան գտնուելով աւելի արեւմուտք՝ անուանած են Հեսպերիա Ուլդիմա<ref name="anthon">{{Cite book
''España'' անուանումին, «սպաներէն» եւ «սպանական» ածանցումներուն ծագումին վերաբերեալ կան քանի մը կարծիքներ։ [[Հռոմէական կայսրութիւն|Հռոմէական կայսրութեան]] կողմէ տրուած [[Հիսպանիա]] անուանումը կրնայ սերած ըլլալ բանաստեղծներու կողմէն օգտագործուող [[Հեսպերիա]] եզրէն, քանի որ [[յոյն]]երուն կողմէ [[Իտալիա]]ն անուանուած է «արեւմտեան երկիր» կամ «երկիր, ուր արեւը մայր կը մտնէ» (Հեսպերիայ, եբր.` Εσπερία‎) եւ Սպանիան գտնուելով աւելի արեւմուտք՝ անուանած են Հեսպերիա Ուլդիմա<ref name="anthon">{{Cite book
| last = Anthon
| last = Anthon
| first = Charles
| first = Charles
Տող 21. Տող 21.
| isbn = }}{{W/Ref-en}}</ref>։
| isbn = }}{{W/Ref-en}}</ref>։


Անուանումը կրնայ ունեցած ըլլալ նաեւ Կարթագենեան ծագում` Իսպանիհադ, որ կը նշանակէ «նապաստակներու երկիր» կամ «ծայրամաս», քանզի Սպանիան կը գտնուի [[Միջերկրական ծով]]ու վերջաւորութեան: Տարածաշրջանէն պեղուած են նաեւ Հռոմէական [[Հատրիանոս]] կայսրի ժամանակաշրջանի [[Մետաղադրամ (արեւմտահայերէն)|մետաղադրամ]]ներ, որոնց վրայ պատկերուած էին կնոջ կերպար, անոր ոտքերուն մօտ` ճագար<ref name="burke">{{Cite book
Անուանումը կրնայ ունեցած ըլլալ նաեւ Կարթագենեան ծագում` Իսպանիհադ, որ կը նշանակէ «նապաստակներու երկիր» կամ «ծայրամաս», քանզի Սպանիան կը գտնուի [[Միջերկրական ծով]]ու վերջաւորութեան։ Տարածաշրջանէն պեղուած են նաեւ Հռոմէական [[Հատրիանոս]] կայսրի ժամանակաշրջանի [[Մետաղադրամ (արեւմտահայերէն)|մետաղադրամ]]ներ, որոնց վրայ պատկերուած էին կնոջ կերպար, անոր ոտքերուն մօտ` ճագար<ref name="burke">{{Cite book
| last = Burke
| last = Burke
| first = Ulick Ralph
| first = Ulick Ralph
Տող 39. Տող 39.


=== Պատմութիւն ===
=== Պատմութիւն ===
Այժմու Սպանիոյ ամենահին ճանչցուած ազգերը եղած են [[Կելտեր]]ը եւ [[իպերներ]]ը: Հռոմէական կայսրութեան կողմէ` [[Բիրենէյեան թերակղզի]]ի մեծ դժուարութեամբ գրաւումէն յետոյ անիկա դարձաւ կայսրութեան շրջան եւ անուանուեցաւ [[Հիսպանիա]]: Վաղ միջնադարուն անիկա կը գտնուէր [[գերմանական ցեղեր]]ու, յատկապէս վեստգոթերու հպատակութեան տակ, սակայն յետոյ զայն գրաւեցին [[իսլամ]]ները: Երկարատեւ եւ դժուար պայքարի արդիւնքին մէջ քրիստոնէական թագաւորութիւնը, որ կը գտնուէր թերակղզիի հիւսիսը, երկրէն դուրս մղեց իսլամները, որոնց վերջին մնացորդները քշուեցան [[1492]]-ին [[Կրանատա]]յէն, այդ ժամանակ [[Քրիստափոր Գոլումպոս]]ը յայտնաբերեց [[Ամերիկա]]ն: Թագաւորութիւնը բարգաւաճեցաւ եւ դարձաւ [[Եւրոպա]]յի ամենահզօր թագաւորութիւնը 16-րդ դարուն եւ 17-րդ դարու սկզբներուն:
Այժմու Սպանիոյ ամենահին ճանչցուած ազգերը եղած են [[Կելտեր]]ը եւ [[իպերներ]]ը։ Հռոմէական կայսրութեան կողմէ` [[Բիրենէյեան թերակղզի]]ի մեծ դժուարութեամբ գրաւումէն յետոյ անիկա դարձաւ կայսրութեան շրջան եւ անուանուեցաւ [[Հիսպանիա]]: Վաղ միջնադարուն անիկա կը գտնուէր [[գերմանական ցեղեր]]ու, յատկապէս վեստգոթերու հպատակութեան տակ, սակայն յետոյ զայն գրաւեցին [[իսլամ]]ները։ Երկարատեւ եւ դժուար պայքարի արդիւնքին մէջ քրիստոնէական թագաւորութիւնը, որ կը գտնուէր թերակղզիի հիւսիսը, երկրէն դուրս մղեց իսլամները, որոնց վերջին մնացորդները քշուեցան [[1492]]-ին [[Կրանատա]]յէն, այդ ժամանակ [[Քրիստափոր Գոլումպոս]]ը յայտնաբերեց [[Ամերիկա]]ն։ Թագաւորութիւնը բարգաւաճեցաւ եւ դարձաւ [[Եւրոպա]]յի ամենահզօր թագաւորութիւնը 16-րդ դարուն եւ 17-րդ դարու սկզբներուն։


Շարունակական պատերազմները եւ այլ խնդիրները պատճառ դարձան թագաւորութեան տկարացման: 19-րդ դարու սիկզբին [[Ֆրանսա]]յի ներխուժում Սպանիա քաոսի մէջ դրաւ վերջինիս, անկախութեան համար մղուող պայքարը քայքայեց թագաւորութեան մեծ մասը եւ երկիրը դրաւ քաղաքականապէս անկայուն վիճակի մէջ: 20-րդ դարուն երկիրը տուժեց քաղաքացիական կործանարար պատերազմի պատճառով, եւ իշխանութեան եկաւ մենատիրական կառավարութիւնը, սակայն անիկա աւարտեցաւ տպաւորիչ տնտեսական աճով: Ժողովրդավարութիւնը վերականգնուեցաւ [[1978]] թուականին խորհրդարանական սահմանադրական իշխանութեան տեսքով: [[1986]] թուականին Սպանիան միացաւ Եւրոմիութեան, վերականգնեց մշակոյթը եւ ունեցաւ կայուն տնտեսական աճ:
Շարունակական պատերազմները եւ այլ խնդիրները պատճառ դարձան թագաւորութեան տկարացման։ 19-րդ դարու սիկզբին [[Ֆրանսա]]յի ներխուժում Սպանիա քաոսի մէջ դրաւ վերջինիս, անկախութեան համար մղուող պայքարը քայքայեց թագաւորութեան մեծ մասը եւ երկիրը դրաւ քաղաքականապէս անկայուն վիճակի մէջ։ 20-րդ դարուն երկիրը տուժեց քաղաքացիական կործանարար պատերազմի պատճառով, եւ իշխանութեան եկաւ մենատիրական կառավարութիւնը, սակայն անիկա աւարտեցաւ տպաւորիչ տնտեսական աճով։ Ժողովրդավարութիւնը վերականգնուեցաւ [[1978]] թուականին խորհրդարանական սահմանադրական իշխանութեան տեսքով։ [[1986]] թուականին Սպանիան միացաւ Եւրոմիութեան, վերականգնեց մշակոյթը եւ ունեցաւ կայուն տնտեսական աճ։


== Ծանօթագրութիւններ ==
== Ծանօթագրութիւններ ==

20:35, 8 Յունիս 2015-ի տարբերակ

Կաղապար:ԱՀ

Սպանիա (սպաներէն՝ ), պաշտօնական անուանումը՝ «Սպանիոյ թագաւորութիւն» (սպաներէն՝ Reino de España), պետութիւն Եւրոպայի հարաւ-արեւմտուտքին։ Կը զբաղեցնէ Բիրենեան թերակղզիի հիմնական տարածքը, Միջերկրական ծովու մէջ գտնուող Պալիարեան, Պիթիուսեան եւ Ատլանտեան ովկիանոսի մէջ գտնուող Քանարեան կղզիները։ Արեւմտքէն սահմանակից է Փորթուկալին, հիւսիսէն՝ Ֆրանսային եւ Անտորրային, հարաւէն՝ Ճիպրալթարին։ Ըստ պետական կառավարման՝ սահմանադրական միապետութիւն է։ Հիւսիսէն եւ արեւմտքէն Սպանիոյ ափերը կը ողողեն Ատլանտեան ովկիանոսի ջուրերը, իսկ հարաւէն եւ արեւելքէն՝ միջերկրածովեան ջուրերով։

Պաշտօնական լեզուներն են՝ սպաներէնը (ամբողջ տարածքի մէջ), կաթալոներէնը, պասկերէնը, կալիցիերէն եւ արակոներէնը։ Սպանիոյ բնակչութիւնը 46 030109 մարդ է, ըստ 2010–ի մարդահամարի տուեալներուն։ Մայրաքաղաքը Մատրիտն է։ Մեծագոյն քաղաքներն են՝ Մատրիտը, Պարսելոնան, Վալենսիան, Սեւիլիան, Սարակոսան եւ Մալական։

Անուանում

España անուանումին, «սպաներէն» եւ «սպանական» ածանցումներուն ծագումին վերաբերեալ կան քանի մը կարծիքներ։ Հռոմէական կայսրութեան կողմէ տրուած Հիսպանիա անուանումը կրնայ սերած ըլլալ բանաստեղծներու կողմէն օգտագործուող Հեսպերիա եզրէն, քանի որ յոյներուն կողմէ Իտալիան անուանուած է «արեւմտեան երկիր» կամ «երկիր, ուր արեւը մայր կը մտնէ» (Հեսպերիայ, եբր.` Εσπερία‎) եւ Սպանիան գտնուելով աւելի արեւմուտք՝ անուանած են Հեսպերիա Ուլդիմա[1]։

Անուանումը կրնայ ունեցած ըլլալ նաեւ Կարթագենեան ծագում` Իսպանիհադ, որ կը նշանակէ «նապաստակներու երկիր» կամ «ծայրամաս», քանզի Սպանիան կը գտնուի Միջերկրական ծովու վերջաւորութեան։ Տարածաշրջանէն պեղուած են նաեւ Հռոմէական Հատրիանոս կայսրի ժամանակաշրջանի մետաղադրամներ, որոնց վրայ պատկերուած էին կնոջ կերպար, անոր ոտքերուն մօտ` ճագար[2]: Կան նաեւ այլ տարբերակներ España անուանումին հետ կապուած, ըստ որուն պասքերէն Էզպաննա կը նշանակէ «ծայրամաս» կամ «սահման», մէկ այլ բացատրութեամբ` հիմնուելով այն փաստին վրայ, որ Բիրենեան թերակղզին կը գտնուի Եւրոպայի արեւմտեան սահմանին[1]:

Հումանիստ Անթոնիօ տը Նեպրիխան առաջադրեց մէկ այլ վարկած, ըստ որուն Հիսպանիա բառը ծագած է իպերերէն «հիսպալիս» բառէն, զոր կը նշանակէ «քաղաք արեւմտեան երկրին մէջ»:

Պատմութիւն

Այժմու Սպանիոյ ամենահին ճանչցուած ազգերը եղած են Կելտերը եւ իպերները։ Հռոմէական կայսրութեան կողմէ` Բիրենէյեան թերակղզիի մեծ դժուարութեամբ գրաւումէն յետոյ անիկա դարձաւ կայսրութեան շրջան եւ անուանուեցաւ Հիսպանիա: Վաղ միջնադարուն անիկա կը գտնուէր գերմանական ցեղերու, յատկապէս վեստգոթերու հպատակութեան տակ, սակայն յետոյ զայն գրաւեցին իսլամները։ Երկարատեւ եւ դժուար պայքարի արդիւնքին մէջ քրիստոնէական թագաւորութիւնը, որ կը գտնուէր թերակղզիի հիւսիսը, երկրէն դուրս մղեց իսլամները, որոնց վերջին մնացորդները քշուեցան 1492-ին Կրանատայէն, այդ ժամանակ Քրիստափոր Գոլումպոսը յայտնաբերեց Ամերիկան։ Թագաւորութիւնը բարգաւաճեցաւ եւ դարձաւ Եւրոպայի ամենահզօր թագաւորութիւնը 16-րդ դարուն եւ 17-րդ դարու սկզբներուն։

Շարունակական պատերազմները եւ այլ խնդիրները պատճառ դարձան թագաւորութեան տկարացման։ 19-րդ դարու սիկզբին Ֆրանսայի ներխուժում Սպանիա քաոսի մէջ դրաւ վերջինիս, անկախութեան համար մղուող պայքարը քայքայեց թագաւորութեան մեծ մասը եւ երկիրը դրաւ քաղաքականապէս անկայուն վիճակի մէջ։ 20-րդ դարուն երկիրը տուժեց քաղաքացիական կործանարար պատերազմի պատճառով, եւ իշխանութեան եկաւ մենատիրական կառավարութիւնը, սակայն անիկա աւարտեցաւ տպաւորիչ տնտեսական աճով։ Ժողովրդավարութիւնը վերականգնուեցաւ 1978 թուականին խորհրդարանական սահմանադրական իշխանութեան տեսքով։ 1986 թուականին Սպանիան միացաւ Եւրոմիութեան, վերականգնեց մշակոյթը եւ ունեցաւ կայուն տնտեսական աճ։

Ծանօթագրութիւններ

  1. 1,0 1,1 Anthon Charles (1850)։ A system of ancient and mediæval geography for the use of schools and colleges։ New York: Harper & Brothers։ էջ 14 (անգլերէն)
  2. Burke Ulick Ralph (2nd edition, 2008)։ A History of Spain from the Earliest Times to the Death of Ferdinand the Catholic, Volume 1։ London: Longmans, Green & Co։ էջ 14։ ISBN 978-1-4437-4054-8 (անգլերէն)

Կատեգորիա:Եւրոպայի երկրներ