«Սեւ Ծով» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Տող 3. Տող 3.
{{Տեղեկաքարտ Ծով (արեւմտահայերէն)
{{Տեղեկաքարտ Ծով (արեւմտահայերէն)
|Անուանում = Սեւ Ծով
|Անուանում = Սեւ Ծով
|Բնագիր անուանում = {{resize|85%|{{Լեզու el|Μαύρη Θάλασσα}} {{Լեզու bg|Черно море}} {{Լեզու ka|შავი ზღვა}}}} {{Լեզու ro|Marea Neagră}} {{Լեզու ru|Чёрное море}} {{Լեզու tr|Karadeniz}} {{Լեզու uk|Чорне море}}}}
|Բնագիր անուանում = {{resize|85%|{{Լեզու el|Μαύρη Θάλασσα}} {{Լեզու bg|Черно море}} {{Լեզու ka|შავი ზღვა}}}} {{Լեզու ro|Marea Neagră}} {{Լեզու ru|Чёрное море}} {{Լեզու tr|Karadeniz}} {{Լեզու uk|Чорне море}}
|Պատկեր = Map of the Black Sea with bathymetry and surrounding relief.svg
|Պատկեր = Map of the Black Sea with bathymetry and surrounding relief.svg
|պատկերի չափ = 280px
|պատկերի չափ = 280px

12:58, 8 Հոկտեմբեր 2016-ի տարբերակ

Կաղապար:ԱՀ

Կաղապար:Տեղեկաքարտ Ծով (արեւմտահայերէն)

Սեւ ծով[1], Ատլանտեան ովկիանոսի ներքին ծով Թուրքիոյ, Պուլկարիոյ, Ռումինիոյ, Ուքրանիոյ, Ռուսաստանի, Վրաստանի եւ մասամբ ճանչուած Ապխազիոյ ափերու մօտ։ Կերչի նեղուցով կը միանայ Ազովի ծովուն, Պոսֆորի նեղուցով՝ Մարմարա ծովուն եւ այնուհետեւ Դարդանելի նեղուցով՝ Էգէական եւ Միջերկրական ծովուն։ Մակերեսը՝ 422 հազար քմ² է։ Առաւելագոյն խորութիւնը՝ 2210 մեդր, ջուրի ծաւալը ծովուն մէջ՝ 555 000 քմ³ է։ Առաւել՝ մեծ ծոցերը՝ Կարկինտսկի, Կալամիտսկի, Դնեստրի եւ եպրի-Բուգի լիմաները՝ հիւսիս-արեւմտեան ափերու մօտ, Սինուպի եւ Սամսունի՝ հարաւային ափերու մօտ։ Ծով կը թափուին Տանուպ, Տնեսթր, Հարաւային Պուկ, Տնեփր, Ռիոն, Կզըլ Իրմակ մեծ գետերը, ինչպէս նաեւ Հայկական լեռնաշխարհէն սկիզբ առնող Ճորոխ գետը։ Առաւել մեծ նաւահանգիստները՝ Օտեսա, Իլեիչովսք, Նովոռոսիյսք, Թուապսէ, Փոթի, Պաթում, Քոսթանցա, Պուրկաս, Վառնա, Տրապիզոն, Սամսուն, Զոնգուլդակ[2]։

Սեւ ծովու բնութագրական յուրահատկութիւնը այն է, որ 150-200 մեթրէն աւելի խորութիւններուն մէջ՝ կեանք գոյութիւն չունի. պատճառը ծծմբաջրածնով հարուստ ջրային շերտն է։

Ծովը կ'ողողէ Ռուսաստանի, Ուկրաինայի, Ռումինիոյ, Թուրքիոյ, մասամբ ճանաչուած Ապխազիոյ եւ Վրաստանի ափերը (ծովու շուրջ տեղակայուած տարածքները աւանդաբար կ'անուանեն «Սեւ ծովեան»)։

Սեւ ծովը բեռնատար փոխադրումներու համար կարեւոր շրջան է։ Ատոր հետ՝ մէկտեղ Սեւ ծովը կը պահպանէ իր ռազմավարական եւ ռազմական մեծ նշանակութիւնը։ Սեւասթոփոլ եւ Նովոռոսիյսք քաղաքներուն մէջեն կը գտնուին՝ Ռուսաստանի Սեւծովեան նաւատորմի հիմնական ռազմական բազաները, իսկ՝ Սինոպին եւ Սամսունի մէջ կեդրոնացուած են Թուրքիոյ ռազմածովային նաւատորմի սեւծովեան ստորաբաժանումները։ Վառնայի մէջ, տեղակայուած են Պուլկարիոյ, Փոթիի եւ Պաթումի մէջ՝ Վրաստանի ռազմածովային ուժերու ռազմական խմբաւորումը (ներկայիս՝ Վրաստանի սահմանապահ ոստիկանութեան ծովափնեայ պահպանութեան դեպարտամենտի նաւային անձնակազմը), Քոնսթանցի եւ Մանգալի մէջ՝ Ռումինիոյ ռազմածովային ուժերը։ Բացի այդ մինչեւ 2014, Մարտին՝ Սեւաստոպլի եւ Նովոռոսիսկի մէջ տեղակայուած էր Ուքրաիոյ ռազմածովային ուժերու մասը մը։)

Անուանում

Ք.ա. 6-5-րդ դարերու, առաջին յոյն ծովագնացները ծովը անուանած են Աքսենյոս (Աքսինեան Պոնտոս «Անհիւրընկալ Ծով») կամ Պոնտոս Մելաս («Սեւ ծով»)՝ նկատի ունենալով անոր փոթորկոտ ալիքներու պատճառած վնասները եւ դժվարութիւնները։ Մեր թուարկութեան սկիզբներուն յոյները, արդէն ծովը յուրացնելով, անոր ափերուն գաղութներ հիմնելէն յետոյ, զայն վերանուանեցին Եւքսենյոս (Եւքսինեան Պոնտոս «Հիւրընկալ ծով»)։

Անանիա Շիրակացին (7-րդ դար) այս ծովը կը յիշատակէ «Պոնտոս» եւ «Պոնտական Ծով» անուններով։ 9-րդ դարուն, երեւան եկած է «Ռուսական ծով» անուանումը (այս անուանումը յիշատակուած է ռուսական տարեգրութիւններուն եւ նշուած է քարտեզներու վրայ մինչեւ 8-15-րդ դարերը)։

15-16-րդ դարերուն թուրքերը, զաւթելով Մերձսեւծովեան շրջանը, ծովը անուանած են Կարա Դենիզ («Չար (սեւ) ծով»՝ ոչ միայն այն պատճառով, որ եղած է մրրկածուփ ու վտանգաւոր, այլեւ, հնարաւոր է, նաեւ թուրք նուաճողներուն Մերձսեւծովեան շրջանի ժողովուրդներու ցոյց տուած դիմադրութեան պատճառով)։ Ծովու անուանման առաջացման մէկ այլ վարկած կապուած է աշխարհի կողմերը գոյներով նշելու հետ։ Ասիոյ ժողովուրդներու շատ լեզուներով սեւ գոյնը կը նշանակէ հիւսիս։ Այսպիսով, Սեւ ծովը «Հիւսիսային ծով» է։

Աշխարհագրութիւն

Սեւ ծովու ափերը քիչ կտրտուած են. մասնաւորապէս կտրտուած են՝ հիւսիսային հատուածին մէջ։ Միակ մեծ թերակղզին Ղրիմն է։ Մեծ ծոցերն են՝ Յագորլիկի, Թենդրայի, Ջարիլգաչիի ծոցերը Ուքրաինայի, Կարկինիտայի (Ուքրանիա, Ռուսաստան), Կալամիտայի եւ Թեոտոսիոյ ծոցերը Ռուսաստանի մէջ, Վառնայի եւ Պուրկասի ծոցերը Պուլկարիոյ մէջ, Սինոպի եւ Սամսունի ծոցերը՝ ծովու հարաւային ափերուն՝ Թուրքիոյ մէջ։ Հիւսիսային եւ հիւսիս-արեւմտեան մասէրու մէջ, գետերու թափման վայրին մէջ կ'առաջանայ գետաբերան կան ջրատարածքներ եւ աղահամ տարածքներ։ Ափի գիծի ընդհանուր երկարութիւնը՝ 3400 քմ. է։

Ծովու առափնեայ հատուածները ունին իրենց սեփական անուանումները՝ «Ղրիմի Հարաւային Ափ», «Կովկասի Սեւծովեան Ափեր » Ռուսաստանի մէջ, «Անատոլիական Ափ» եւ «Ռումելի Ափ» Թուրքիոյ մէջ։ Արեւմուտքի եւ հիւսիս-արեւմտեան ափին կան կտրուկ կտրուածքներ, Ղրիմի ցածրադիր շրջանին հիմնականին մէջ՝ անփոփոխ է, բացառութիւնկը կազմեն հարաւային լեռնոտ ափերը եւ Թարխանկուտ թերակղզին արեւմուտքին մէջ։ Ծովու արեւմտեան եւ արեւելեան ափերուն ընդհուպ ծովուն կը մօտենան Կովկասի եւ Պոնտոսի լեռները։

Սեւ ծովուն մէջ, կղզիները քիչ են։ Ամենամեծ կղզին՝ Ջարիլգաչ կղզին է, որ տարածքը կը կազմէ 62 քմ²։ Մնացած կղզիները աւելի փոքր են։ Աւելի մեծ կղզիներն են՝ Բերեզան եւ Զմէինի կղզիները (երկու կղզիներու տարածքներն ալ փոքր է 1 քմ²-էն)։

Սեւ ծով կը թափուին հետեւեալ գետերը՝ Տանուպ, Տնեփր, Տնեսթր, ինչպէս նաեւ աւելի փոքր գետեր՝ Մզիմտա, Փսոու, Բզիպ, Ռիոնի, Քոտոր, Ինկուրի (ծովու արեւելք բաժնին մէջ), Ճորոխ, Կիզիլիրմակ, Եշիլիրմակ, Սակարյա (հարաւում), Հարաւային Բուգ (հիւսիսի բաժնին մէջ), Կամչիա, Վելեկա (արեւմուտք բաժնին մէջ)։ Տարեկան Սեւ ծով կը թափուի մօտաւորապէս 310 քմ³ ջուր, որ 80%-ը կը թափուի հիւսիս-արեւմտեան մաս՝ հիմնականում Տանուպէն եւ Տնեփրէն։

Կենդանական Աշխարհ

Պատկերասրահ

Կաղապար:ՎՊԵԱ Կաղապար:Ծովերու Ցանկ

Ծանօթագրութիւններ

  1. Յովհաննէս Բարսեղեան (2006)։ «Աշխարհագրական անունների հայերեն տառադարձության մասին որոշում»։ Տերմինաբանական եւ ուղղագրական տեղեկատու։ Երեւան: 9-րդ հրաշալիք։ էջ 55։ ISBN 99941-56-03-9 
  2. Հ. Ղ. Գրգեարյան, Ն. Մ. Հարությունյան, Աշխարհագրական անունների բառարան (Հ-Ֆ), Երևան, «Լույս», էջ 290