Կարապետ Պալեան

Կարապետ Ամիրա Պալեան 1800 - 1866 Կարապետ Ամիրա ծնած է 1800ին, իր հօրը մահուան ատեն թէեւ երիտասարդ սակայն վարժ ըլլալով ճարտարապետական արուեստին մէջ, իր հօրը տեղ կ'անուանուի ճարտարապետ կայսերական պալատին, իր քեռայրին Սէրվէրեան Յրվհաննէս ամիրային հետ:

Իր արուեստին մէջ ցոյց տուած ճարտարութեան շնորհիւ Կարապետ խալֆա կ'արժանանայ բարձրագոյն գնահատման և ասով կը ստանայ ազգին մէջ արաջնակարգ գիրք: Բարեսիրտ և գթած ըլլալրվ, հետամուտ եղաւ բարենպատակ հաստատութեանց հաստատման և բարգաւաճման: Ունումնասէր` ազգին մէջ դաստիարակութիւն տարածելու համար ջանք չը խնայեց: Կրօնասէր` խստապահանջ եղաւ հաւատալիքներու և աններող անոնց դէմ` որոնցմէ կը կասկածեր թէ չեն հարգեր հայ եկեղեցւոյ աւանդութիւնները:

1832ին, երբ Պեզճեան ձերնարկեց հիմնել Եէտի-Գուլէի Ազգ. հիւանդանոցը, իր գլխաւոր աջակիցն էր Կարապետ ամիրեա` որ Սէրվէրեան Յովհաննէս ամիրայի հետ հիւանդանոցի շէնքին ճարտարապետը եղաւ: Քիչ ետքը 1836ին միշտ իր քեռայրին հետ Սկիւտարի մէջ բարձրագոյն ուսումնարան մը հաստատելու գաղափարը ունեցաւ: Իրենց նախաձերնութեամբ ժամանակին ամիրաները գումարուեցան Պատրիարքարան` Աղաւնի Պատրիարքի նախագահութեան տակ, Օգոստոս 26ին: Այդ ժողովին մէջ որոշուեցաւ Սկիւտարի Երուսաղէմատան խարխուլ վանքը վերաշինելով բբանալ ճեմարանը: Ամիրաները յանձն առին ճեմարանին տարեկան ծախքին համար Երուսաղէմի վանքը վճարեց 20000 ղրուշ: Շէնքին հիմնարկութիւնը կատարուեցաւ Սեբտեմպեր 18ին և երկու տարի ետք 1838 Դեկտեմբբեր 9ին Ճեմարանը կը բացուէր:

Սկիւտարի ճեմարանը Ազգին առաջին բարձրագոյն վարժարանը եղաւ այսպէս և մանկավարժական նոր սկզբունքներու համաձայն կառավարուելով կարող ուսուցիչներու ձերքով հասցուց զարգացած աշակերտներ: Ծանօթ են նաև դժբաղդաբար այն վէճերը որոնք տեզի տուաւ կրթական սոյն հաստատութիւնը դուռ բանալով ժողովուրդին և ամիրաներուն մէջ եղած կռիւներուն որոնց միջոցին Պալեան ամիրեան եսնաբներուն կողմը կը բռնէր ժիշտ:

1847ին Կարապետ ամիրա աջակցելով վառօդապետ ամիրաներուն, ճէզայիրլեանի, և Կրճիկեան Յակոբ էֆէնտիի` գլխաւոր ջանագիրներէն մէկը եղաւ որպէսի հաստատուի հոգեւոր, ինչպէս նաև գերագոյն ժողովները, այս վերջնոյն կը մասնակցէին եսնաֆներն ալ, և ահա ստորագրել տուին Մաթէոս Պատրիարգի բագրիր մը որով կայս կառավարութենէն արտօնութիւն կը խնդրուէր երկու ժողավներուն կազմակերպութեան: