«Սեւ Ծով» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Տող 1. Տող 1.
'''Սեւ ծով'''<ref>{{ՏՈՒՏ|section=II.A.3|page=55}}</ref>, [[Ատլանտեան ովկիանոս]]ի ներքին ծով [[Թուրքիա|Թուրքիոյ]], [[Պուլկարիա|Պուլկարիոյ]], [[Ռումինիա|Ռումինիոյ]], [[Ուքրաինա|Ուքրանիոյ]], [[Ռուսաստան]]ի, [[Վրաստան]]ի եւ մասամբ ճանչուած [[Ապխազիա|Ապխազիոյ]] ափերու մօտ։ Կերչի նեղուցով կը միանայ [[Ազովի ծով]]ուն, Պոսֆորի նեղուցով՝ Մարմարա ծովուն եւ այնուհետեւ Դարդանելի նեղուցով՝ [[Էգէական Ծով|Էգէական]] եւ [[Միջերկրական Ծով|Միջերկրական ծովուն]]։ Մակերեսը՝ 422 հազար քմ² է։ Առաւելագոյն խորութիւնը՝ 2210 մեդր, ջուրի ծաւալը ծովուն մէջ՝ 555 000 քմ³ է։ Առաւել՝ մեծ ծոցերը՝ Կարկինտսկի, Կալամիտսկի, Դնեստրի եւ եպրի-Բուգի լիմաները՝ հիւսիս-արեւմտեան ափերու մօտ, Սինուպի եւ Սամսունի՝ հարաւային ափերու մօտ։ Ծով կը թափուին [[Տանուպ]], [[Տնեսթր]], [[Հարաւային Պուկ]], [[Տնեփր]], [[Ռիոն]], [[Կզըլ Իրմակ]] մեծ գետերը, ինչպէս նաեւ Հայկական լեռնաշխարհէն սկիզբ առնող Ճորոխ գետը։ Առաւել մեծ նաւահանգիստները՝ [[Օտեսա]], [[Իլեիչովսք]], [[Նովոռոսիյսք]], [[Թուապսէ]], [[Փոթի]], [[Պաթում]], [[Քոսթանցա]], [[Պուրկաս]], [[Վառնա]], [[Տրապիզոն]], [[Սամսուն]], [[Զոնգուլդակ]]<ref name="Գրգեարյան">Հ. Ղ. Գրգեարյան, Ն. Մ. Հարությունյան, Աշխարհագրական անունների բառարան (Հ-Ֆ), Երևան, «Լույս», էջ 290</ref>։
'''Սեւ ծով'''<ref>{{ՏՈՒՏ|section=II.A.3|page=55}}</ref>, [[Ատլանտեան ովկիանոս]]ի ներքին ծով [[Թուրքիա|Թուրքիոյ]], [[Պուլկարիա|Պուլկարիոյ]], [[Ռումինիա|Ռումինիոյ]], [[Ուքրաինա|Ուքրանիոյ]], [[Ռուսաստան]]ի, [[Վրաստան]]ի եւ մասամբ ճանչուած [[Ապխազիա|Ապխազիոյ]] ափերու մօտ։ Կերչի նեղուցով կը միանայ [[Ազովի ծով]]ուն, Պոսֆորի նեղուցով՝ Մարմարա ծովուն եւ այնուհետեւ Դարդանելի նեղուցով՝ [[Էգէական Ծով|Էգէական]] եւ [[Միջերկրական Ծով|Միջերկրական ծովուն]]։ Մակերեսը՝ 422 հազար քմ² է։ Առաւելագոյն խորութիւնը՝ 2210 մեդր, ջուրի ծաւալը ծովուն մէջ՝ 555 000 քմ³ է։ Առաւել՝ մեծ ծոցերը՝ Կարկինտսկի, Կալամիտսկի, Դնեստրի եւ եպրի-Բուգի ծովաբները՝ հիւսիս-արեւմտեան ափերու մօտ, Սինօբ եւ Սամսունի՝ հարաւային ափերու մօտ։ Ծով կը թափուին [[Տանուպ]], [[Տնեսթր]], [[Հարաւային Պուկ]], [[Տնեփր]], [[Ռիոն]], [[Քըզըլըրմաք]] մեծ գետերը, ինչպէս նաեւ Հայկական լեռնաշխարհէն սկիզբ առնող Չորուհ գետը։ Առաւել մեծ նաւահանգիստները՝ [[Օտեսա]], [[Իլեիչովսք]], [[Նովոռոսիյսք]], [[Թուապսէ]], [[Փոթի]], [[Պաթում]], [[Քոսթանցա]], [[Պուրկաս]], [[Վառնա]], [[Տրապիզոն]], [[Սամսուն]], [[Զոնգուլդակ|Զոնկուլտակ]]<ref name="Գրգեարյան">Հ. Ղ. Գրգեարյան, Ն. Մ. Հարությունյան, Աշխարհագրական անունների բառարան (Հ-Ֆ), Երևան, «Լույս», էջ 290</ref>։


[[Սեւ ծով]]ու բնութենական իւրայատկութիւնը այն է, որ 150-200 մեթրէն աւելի խորութիւններուն մէջ՝ կեանք գոյութիւն չունի. պատճառը ծծմբաջրածնով հարուստ ջրային շերտն է։
[[Սեւ ծով]]ու բնութենական իւրայատկութիւնը այն է որ 150-200 մեթրէն աւելի խորութիւններուն մէջ՝ կեանք գոյութիւն չունի:


Ծովը կ'ողողէ Ռուսաստանի, Ուքրանիայի, Ռումինիոյ, Թուրքիոյ, մասամբ ճանաչուած Ապխազիոյ եւ Վրաստանի ափերը (ծովու շուրջ տեղակայուած տարածքները աւանդաբար կ'անուանեն «Սեւ ծովեան»)։
Ծովը կ'ողողէ Ռուսաստանի, Ուքրանիայի, Ռումինիոյ, Թուրքիոյ մասամբ ճանաչուած Ապխազիոյ եւ Վրաստանի ափերը։


Սեւ ծովը բեռնատար փոխադրումներու համար կարեւոր շրջան է։ Ատոր հետ՝ մէկտեղ Սեւ ծովը կը պահպանէ իր ռազմավարական եւ ռազմական մեծ նշանակութիւնը։ [[Սեւասթոփոլ]] եւ [[Նովոռոսիյսք]] քաղաքներուն մէջեն կը գտնուին՝ Ռուսաստանի Սեւծովեան նաւատորմի հիմնական ռազմական բազաները, իսկ՝ Սինոպին եւ Սամսունի մէջ կեդրոնացուած են Թուրքիոյ ռազմածովային նաւատորմի սեւծովեան ստորաբաժանումները։ Վառնայի մէջ, տեղակայուած են Պուլկարիոյ, Փոթիի եւ Պաթումի մէջ՝ Վրաստանի ռազմածովային ուժերու ռազմական խմբաւորումը (ներկայիս՝ [[Վրաստան]]ի սահմանապահ ոստիկանութեան ծովափնեայ պահպանութեան դեպարտամենտի նաւային անձնակազմը), Քոնսթանցի եւ Մանգալի մէջ՝ Ռումինիոյ ռազմածովային ուժերը։ Բացի այդ մինչեւ [[2014]], Մարտին՝ Սեւաստոպլի եւ Նովոռոսիսկի մէջ տեղակայուած էր Ուքրաիոյ ռազմածովային ուժերու մասը մը։)
Սեւ ծովը բեռնատար փոխադրումներու համար կարեւոր շրջան է։ Ատոր հետ՝ մէկտեղ Սեւ ծովը կը պահպանէ իր ռազմավարական եւ ռազմական մեծ նշանակութիւնը։ [[Սեւասթոփոլ]] եւ [[Նովոռոսիյսք]] քաղաքներուն մէջեն կը գտնուին՝ Ռուսաստանի Սեւծովեան նաւատորմի հիմնական ռազմական բազաները, իսկ՝ Սինոպին եւ Սամսունի մէջ կեդրոնացուած են Թուրքիոյ ռազմածովային նաւատորմի սեւծովեան ստորաբաժանումները։ Վառնայի մէջ, տեղակայուած են Պուլկարիոյ, Փոթիի եւ Պաթումի մէջ՝ Վրաստանի ռազմածովային ուժերու ռազմական խմբաւորումը (ներկայիս՝ [[Վրաստան]]ի սահմանապահ ոստիկանութեան ծովափնեայ պահպանութեան դեպարտամենտի նաւային անձնակազմը), Քոնսթանցի եւ Մանգալի մէջ՝ Ռումինիոյ ռազմածովային ուժերը։ Բացի այդ մինչեւ [[2014]], Մարտին՝ Սեւաստոպլի եւ Նովոռոսիսկի մէջ տեղակայուած էր Ուքրաիոյ ռազմածովային ուժերու մասը մը։)


== Անուանում ==
== Անուանում ==
Ք.ա. 6-5-րդ դարերու, առաջին յոյն ծովագնացները ծովը անուանած են Աքսենյոս ([[Աքսինեան Պոնտոս]] «''Անհիւրընկալ Ծով''») կամ Պոնտոս Մելաս («Սեւ ծով»)՝ նկատի ունենալով անոր փոթորկոտ ալիքներու պատճառած վնասները եւ դժվարութիւնները։ Մեր թուարկութեան սկիզբներուն յոյները, արդէն ծովը յուրացնելով, անոր ափերուն գաղութներ հիմնելէն յետոյ, զայն վերանուանեցին [[Եւքսենյոս]] ([[Եւքսինեան Պոնտոս]] «''Հիւրընկալ ծով''»)։
Ք.ա. 6-5-րդ դարերու, առաջին յոյն ծովագնացները ծովը անուանած են Աքսենյոս ([[Աքսինեան Պոնտոս]] «''Անհիւրընկալ Ծով''») կամ Պոնտոս Մելաս («Սեւ ծով»)՝ նկատի ունենալով անոր փոթորկոտ ալիքներու պատճառած վնասները եւ դժուարութիւնները։ Մեր թուարկութեան սկիզբներուն յոյները, արդէն ծովը իւրացնելով, անոր ափերուն գաղութներ հիմնելէն յետոյ, զայն վերանուանեցին [[Եւքսենյոս]] ([[Եւքսինեան Պոնտոս]] «''Հիւրընկալ ծով''»)։


[[Անանիա Շիրակացի]]ն (7-րդ դար) այս ծովը կը յիշատակէ «[[Պոնտոս]]» եւ «[[Պոնտական Ծով]]» անուններով։ 9-րդ դարուն, երեւան եկած է «Ռուսական ծով» անուանումը (այս անուանումը յիշատակուած է ռուսական տարեգրութիւններուն եւ նշուած է քարտեզներու վրայ մինչեւ 8-15-րդ դարերը)։
[[Անանիա Շիրակացի]]ն (7-րդ դար) այս ծովը կը յիշատակէ «[[Պոնտոս]]» եւ «[[Պոնտական Ծով]]» անուններով։ 9-րդ դարուն, երեւան եկած է «Ռուսական ծով» անուանումը (այս անուանումը յիշատակուած է ռուսական տարեգրութիւններուն եւ նշուած է քարտէսներու վրայ մինչեւ 8-15-րդ դարերը)։


15-16-րդ դարերուն թուրքերը, զաւթելով Մերձսեւծովեան շրջանը, ծովը անուանած են Կարա Դենիզ («Չար (սեւ) ծով»՝ ոչ միայն այն պատճառով, որ եղած է մրրկածուփ ու վտանգաւոր, այլեւ, հնարաւոր է, նաեւ թուրք նուաճողներուն Մերձսեւծովեան շրջանի ժողովուրդներու ցոյց տուած դիմադրութեան պատճառով)։ Ծովու անուանման առաջացման մէկ այլ վարկած կապուած է աշխարհի կողմերը գոյներով նշելու հետ։ [[Ասիա|Ասիոյ]] ժողովուրդներու շատ լեզուներով սեւ գոյնը կը նշանակէ հիւսիս։ Այսպիսով, Սեւ ծովը «Հիւսիսային ծով» է։
15-16-րդ դարերուն թուրքերը, զաւթելով Մերձսեւծովեան շրջանը, ծովը անուանած են Գարա Տենիզ («Չար (սեւ) ծով»՝ ոչ միայն այն պատճառով, որ եղած է մրրկածուփ ու վտանգաւոր, այլեւ, հնարաւոր է, նաեւ թուրք նուաճողներուն Մերձսեւծովեան շրջանի ժողովուրդներու ցոյց տուած դիմադրութեան պատճառով)։ Ծովու անուանման առաջացման մէկ այլ վարկած կապուած է աշխարհի կողմերը գոյներով նշելու հետ։ [[Ասիա|Ասիոյ]] ժողովուրդներու շատ լեզուներով սեւ գոյնը կը նշանակէ հիւսիս։ Այսպիսով, Սեւ ծովը «Հիւսիսային ծով» է։


== Աշխարհագրութիւն ==
== Աշխարհագրութիւն ==

12:19, 4 Մարտ 2020-ի տարբերակ

Սեւ ծով[1], Ատլանտեան ովկիանոսի ներքին ծով Թուրքիոյ, Պուլկարիոյ, Ռումինիոյ, Ուքրանիոյ, Ռուսաստանի, Վրաստանի եւ մասամբ ճանչուած Ապխազիոյ ափերու մօտ։ Կերչի նեղուցով կը միանայ Ազովի ծովուն, Պոսֆորի նեղուցով՝ Մարմարա ծովուն եւ այնուհետեւ Դարդանելի նեղուցով՝ Էգէական եւ Միջերկրական ծովուն։ Մակերեսը՝ 422 հազար քմ² է։ Առաւելագոյն խորութիւնը՝ 2210 մեդր, ջուրի ծաւալը ծովուն մէջ՝ 555 000 քմ³ է։ Առաւել՝ մեծ ծոցերը՝ Կարկինտսկի, Կալամիտսկի, Դնեստրի եւ եպրի-Բուգի ծովաբները՝ հիւսիս-արեւմտեան ափերու մօտ, Սինօբ եւ Սամսունի՝ հարաւային ափերու մօտ։ Ծով կը թափուին Տանուպ, Տնեսթր, Հարաւային Պուկ, Տնեփր, Ռիոն, Քըզըլըրմաք մեծ գետերը, ինչպէս նաեւ Հայկական լեռնաշխարհէն սկիզբ առնող Չորուհ գետը։ Առաւել մեծ նաւահանգիստները՝ Օտեսա, Իլեիչովսք, Նովոռոսիյսք, Թուապսէ, Փոթի, Պաթում, Քոսթանցա, Պուրկաս, Վառնա, Տրապիզոն, Սամսուն, Զոնկուլտակ[2]։

Սեւ ծովու բնութենական իւրայատկութիւնը այն է որ 150-200 մեթրէն աւելի խորութիւններուն մէջ՝ կեանք գոյութիւն չունի:

Ծովը կ'ողողէ Ռուսաստանի, Ուքրանիայի, Ռումինիոյ, Թուրքիոյ մասամբ ճանաչուած Ապխազիոյ եւ Վրաստանի ափերը։

Սեւ ծովը բեռնատար փոխադրումներու համար կարեւոր շրջան է։ Ատոր հետ՝ մէկտեղ Սեւ ծովը կը պահպանէ իր ռազմավարական եւ ռազմական մեծ նշանակութիւնը։ Սեւասթոփոլ եւ Նովոռոսիյսք քաղաքներուն մէջեն կը գտնուին՝ Ռուսաստանի Սեւծովեան նաւատորմի հիմնական ռազմական բազաները, իսկ՝ Սինոպին եւ Սամսունի մէջ կեդրոնացուած են Թուրքիոյ ռազմածովային նաւատորմի սեւծովեան ստորաբաժանումները։ Վառնայի մէջ, տեղակայուած են Պուլկարիոյ, Փոթիի եւ Պաթումի մէջ՝ Վրաստանի ռազմածովային ուժերու ռազմական խմբաւորումը (ներկայիս՝ Վրաստանի սահմանապահ ոստիկանութեան ծովափնեայ պահպանութեան դեպարտամենտի նաւային անձնակազմը), Քոնսթանցի եւ Մանգալի մէջ՝ Ռումինիոյ ռազմածովային ուժերը։ Բացի այդ մինչեւ 2014, Մարտին՝ Սեւաստոպլի եւ Նովոռոսիսկի մէջ տեղակայուած էր Ուքրաիոյ ռազմածովային ուժերու մասը մը։)

Անուանում

Ք.ա. 6-5-րդ դարերու, առաջին յոյն ծովագնացները ծովը անուանած են Աքսենյոս (Աքսինեան Պոնտոս «Անհիւրընկալ Ծով») կամ Պոնտոս Մելաս («Սեւ ծով»)՝ նկատի ունենալով անոր փոթորկոտ ալիքներու պատճառած վնասները եւ դժուարութիւնները։ Մեր թուարկութեան սկիզբներուն յոյները, արդէն ծովը իւրացնելով, անոր ափերուն գաղութներ հիմնելէն յետոյ, զայն վերանուանեցին Եւքսենյոս (Եւքսինեան Պոնտոս «Հիւրընկալ ծով»)։

Անանիա Շիրակացին (7-րդ դար) այս ծովը կը յիշատակէ «Պոնտոս» եւ «Պոնտական Ծով» անուններով։ 9-րդ դարուն, երեւան եկած է «Ռուսական ծով» անուանումը (այս անուանումը յիշատակուած է ռուսական տարեգրութիւններուն եւ նշուած է քարտէսներու վրայ մինչեւ 8-15-րդ դարերը)։

15-16-րդ դարերուն թուրքերը, զաւթելով Մերձսեւծովեան շրջանը, ծովը անուանած են Գարա Տենիզ («Չար (սեւ) ծով»՝ ոչ միայն այն պատճառով, որ եղած է մրրկածուփ ու վտանգաւոր, այլեւ, հնարաւոր է, նաեւ թուրք նուաճողներուն Մերձսեւծովեան շրջանի ժողովուրդներու ցոյց տուած դիմադրութեան պատճառով)։ Ծովու անուանման առաջացման մէկ այլ վարկած կապուած է աշխարհի կողմերը գոյներով նշելու հետ։ Ասիոյ ժողովուրդներու շատ լեզուներով սեւ գոյնը կը նշանակէ հիւսիս։ Այսպիսով, Սեւ ծովը «Հիւսիսային ծով» է։

Աշխարհագրութիւն

Սեւ ծովու ափերը քիչ կտրտուած են. մասնաւորապէս կտրտուած են՝ հիւսիսային հատուածին մէջ։ Միակ մեծ թերակղզին Ղրիմն է։ Մեծ ծոցերն են՝ Յագորլիկի, Թենդրայի, Ջարիլգաչիի ծոցերը Ուքրաինայի, Կարկինիտայի (Ուքրանիա, Ռուսաստան), Կալամիտայի եւ Թեոտոսիոյ ծոցերը Ռուսաստանի մէջ, Վառնայի եւ Պուրկասի ծոցերը Պուլկարիոյ մէջ, Սինոպի եւ Սամսունի ծոցերը՝ ծովու հարաւային ափերուն՝ Թուրքիոյ մէջ։ Հիւսիսային եւ հիւսիս-արեւմտեան մասէրու մէջ, գետերու թափման վայրին մէջ կ'առաջանայ գետաբերան կան ջրատարածքներ եւ աղահամ տարածքներ։ Ափի գիծի ընդհանուր երկարութիւնը՝ 3400 քմ. է։

Ծովու առափնեայ հատուածները ունին իրենց սեփական անուանումները՝ «Ղրիմի Հարաւային Ափ», «Կովկասի Սեւծովեան Ափեր » Ռուսաստանի մէջ, «Անատոլիական Ափ» եւ «Ռումելի Ափ» Թուրքիոյ մէջ։ Արեւմուտքի եւ հիւսիս-արեւմտեան ափին կան կտրուկ կտրուածքներ, Ղրիմի ցածրադիր շրջանին հիմնականին մէջ՝ անփոփոխ է, բացառութիւնկը կազմեն հարաւային լեռնոտ ափերը եւ Թարխանկուտ թերակղզին արեւմուտքին մէջ։ Ծովու արեւմտեան եւ արեւելեան ափերուն ընդհուպ ծովուն կը մօտենան Կովկասի եւ Պոնտոսի լեռները։

Սեւ ծովուն մէջ, կղզիները քիչ են։ Ամենամեծ կղզին՝ Ջարիլգաչ կղզին է, որ տարածքը կը կազմէ 62 քմ²։ Մնացած կղզիները աւելի փոքր են։ Աւելի մեծ կղզիներն են՝ Բերեզան եւ Զմէինի կղզիները (երկու կղզիներու տարածքներն ալ փոքր է 1 քմ²-էն)։

Սեւ ծով կը թափուին հետեւեալ գետերը՝ Տանուպ, Տնեփր, Տնեսթր, ինչպէս նաեւ աւելի փոքր գետեր՝ Մզիմտա, Փսոու, Բզիպ, Ռիոնի, Քոտոր, Ինկուրի (ծովու արեւելք բաժնին մէջ), Ճորոխ, Կիզիլիրմակ, Եշիլիրմակ, Սակարյա (հարաւում), Հարաւային Բուգ (հիւսիսի բաժնին մէջ), Կամչիա, Վելեկա (արեւմուտք բաժնին մէջ)։ Տարեկան Սեւ ծով կը թափուի մօտաւորապէս 310 քմ³ ջուր, որ 80%-ը կը թափուի հիւսիս-արեւմտեան մաս՝ հիմնականում Տանուպէն եւ Տնեփրէն։

Կենդանական Աշխարհ

Պատկերասրահ


Ծանօթագրութիւններ

  1. Յովհաննէս Բարսեղեան (2006)։ «Աշխարհագրական անունների հայերեն տառադարձության մասին որոշում»։ Տերմինաբանական եւ ուղղագրական տեղեկատու։ Երեւան: 9-րդ հրաշալիք։ էջ 55։ ISBN 99941-56-03-9 
  2. Հ. Ղ. Գրգեարյան, Ն. Մ. Հարությունյան, Աշխարհագրական անունների բառարան (Հ-Ֆ), Երևան, «Լույս», էջ 290