«Ձմերուկ» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
No edit summary
Չ →‎Պատմութիւն: մանր-մունր փոփոխութիւններ, replaced: , → , using AWB
Տող 3. Տող 3.


== Պատմութիւն ==
== Պատմութիւն ==
Կը հարծուի, որ ձմերուկի ծագումը Հարաւային Ափրիկէէն է , ուր ան կ'աճէր իր վայրի վիճակին մէջ: [[:en:Colocynth|Citrullus colocynthis]]-ը յաճախ կը նկատուի ձմերուկին նախահայրը եւ ներկայիս կ'աճի Ափրիկէի հիւսիսը եւ արեւմուտքը: Սակայն, ծինային ետազօտութիւնները կը պարզեն, որ մշակուած եւ վայրի ձմերուկին նախնիները սերած են միեւնոյն նախնիէն, հաւանաբար՝ [[:en:Citrullus ecirrhosus|C. ecirrhosus]]-էն, որ կ'աճէր Նամիպիոյ մէջ:<ref>{{cite journal|title=Diversity and origin of cultivated and citron type watermelon (''Citrullus lanatus'')|doi=10.1007/s10722-006-9107-3|author=Dane, Fenny; Liu, Jiarong|year=2006|journal=Genetic Resources and Crop Evolution|volume=54|issue=6|page=1255}}</ref>
Կը հարծուի, որ ձմերուկի ծագումը Հարաւային Ափրիկէէն է, ուր ան կ'աճէր իր վայրի վիճակին մէջ: [[:en:Colocynth|Citrullus colocynthis]]-ը յաճախ կը նկատուի ձմերուկին նախահայրը եւ ներկայիս կ'աճի Ափրիկէի հիւսիսը եւ արեւմուտքը: Սակայն, ծինային ետազօտութիւնները կը պարզեն, որ մշակուած եւ վայրի ձմերուկին նախնիները սերած են միեւնոյն նախնիէն, հաւանաբար՝ [[:en:Citrullus ecirrhosus|C. ecirrhosus]]-էն, որ կ'աճէր Նամիպիոյ մէջ:<ref>{{cite journal|title=Diversity and origin of cultivated and citron type watermelon (''Citrullus lanatus'')|doi=10.1007/s10722-006-9107-3|author=Dane, Fenny; Liu, Jiarong|year=2006|journal=Genetic Resources and Crop Evolution|volume=54|issue=6|page=1255}}</ref>


Ն.Ք․ երկրորդ հազարարամեակին ձմերուկի մշակման հետքեր գտնուած են Նեղոսի հովիտին մէջ։ Ձմերուկի սերմեր գտնուած են նաեւ Թութանխամոնի դամբարանէն:<ref>Zohary, Daniel and Hopf, Maria (2000) ''Domestication of Plants in the Old World'', third edition, Oxford University Press, p. 193, ISBN 0-19-850357-1.</ref>
Ն.Ք․ երկրորդ հազարարամեակին ձմերուկի մշակման հետքեր գտնուած են Նեղոսի հովիտին մէջ։ Ձմերուկի սերմեր գտնուած են նաեւ Թութանխամոնի դամբարանէն:<ref>Zohary, Daniel and Hopf, Maria (2000) ''Domestication of Plants in the Old World'', third edition, Oxford University Press, p. 193, ISBN 0-19-850357-1.</ref>


7-րդ դարուն ձմերուկ մշակած են [[Հնդկաստան|Հնդկաստանի]] մէջ, իսկ անիկա 10-րդ դարուն հասած է [[Չինաստան]], որ ներկայիս աշխարհի ամենէն մեծ ձմերուկ արտադրողն է: Մաւրերը ձմերուկը տարին Եւրոպա եւ պտուղը 961-ին կը մշակուէր Քորդոպայէ, իսկ 1158-ին՝ Սեւիլիոյ մէջ: Եւրոպացի բուսաբաններ զայն հայտնաբերեցին 1600-ի շուրջ եւ յետագային լայնօրեն մշակեցին բոյսը:<ref name=Maynard>{{cite book |last1= Maynard |first1=David |last2=Maynard |first2=Donald N. |editor-last=Kiple |editor-first= Kenneth F. |editor2-last= Ornelas |editor2-first=Kriemhild Coneè |title=The Cambridge World History of Food, Part 2 |publisher=Cambridge University Press |year=2012 |pages= |chapter=6: Cucumbers, melons and watermelons |chapterurl=http://www.cambridge.org/us/books/kiple/cucumbers.htm |isbn=978-0-521-40215-6 |doi=10.1017/CHOL9780521402156 }}</ref>
7-րդ դարուն ձմերուկ մշակած են [[Հնդկաստան]]ի մէջ, իսկ անիկա 10-րդ դարուն հասած է [[Չինաստան]], որ ներկայիս աշխարհի ամենէն մեծ ձմերուկ արտադրողն է: Մաւրերը ձմերուկը տարին Եւրոպա եւ պտուղը 961-ին կը մշակուէր Քորդոպայէ, իսկ 1158-ին՝ Սեւիլիոյ մէջ: Եւրոպացի բուսաբաններ զայն հայտնաբերեցին 1600-ի շուրջ եւ յետագային լայնօրեն մշակեցին բոյսը:<ref name=Maynard>{{cite book |last1= Maynard |first1=David |last2=Maynard |first2=Donald N. |editor-last=Kiple |editor-first= Kenneth F. |editor2-last= Ornelas |editor2-first=Kriemhild Coneè |title=The Cambridge World History of Food, Part 2 |publisher=Cambridge University Press |year=2012 |pages= |chapter=6: Cucumbers, melons and watermelons |chapterurl=http://www.cambridge.org/us/books/kiple/cucumbers.htm |isbn=978-0-521-40215-6 |doi=10.1017/CHOL9780521402156 }}</ref>


== Բուսաբանական Նկարագիր ==
== Բուսաբանական Նկարագիր ==

15:03, 23 Յունուար 2020-ի տարբերակ

Ձմերուկ

Ձմերուկ (Լատիներէն՝ Citrúllus lanátus)` դդմազգիներու (Cucurbitaceae) ընտանիքէն միամեայ բոյս մըն է:

Պատմութիւն

Կը հարծուի, որ ձմերուկի ծագումը Հարաւային Ափրիկէէն է, ուր ան կ'աճէր իր վայրի վիճակին մէջ: Citrullus colocynthis-ը յաճախ կը նկատուի ձմերուկին նախահայրը եւ ներկայիս կ'աճի Ափրիկէի հիւսիսը եւ արեւմուտքը: Սակայն, ծինային ետազօտութիւնները կը պարզեն, որ մշակուած եւ վայրի ձմերուկին նախնիները սերած են միեւնոյն նախնիէն, հաւանաբար՝ C. ecirrhosus-էն, որ կ'աճէր Նամիպիոյ մէջ:[1]

Ն.Ք․ երկրորդ հազարարամեակին ձմերուկի մշակման հետքեր գտնուած են Նեղոսի հովիտին մէջ։ Ձմերուկի սերմեր գտնուած են նաեւ Թութանխամոնի դամբարանէն:[2]

7-րդ դարուն ձմերուկ մշակած են Հնդկաստանի մէջ, իսկ անիկա 10-րդ դարուն հասած է Չինաստան, որ ներկայիս աշխարհի ամենէն մեծ ձմերուկ արտադրողն է: Մաւրերը ձմերուկը տարին Եւրոպա եւ պտուղը 961-ին կը մշակուէր Քորդոպայէ, իսկ 1158-ին՝ Սեւիլիոյ մէջ: Եւրոպացի բուսաբաններ զայն հայտնաբերեցին 1600-ի շուրջ եւ յետագային լայնօրեն մշակեցին բոյսը:[3]

Բուսաբանական Նկարագիր

Ձմերուկին ցօղունը մագլցող է, երկարութիւնը 3-4,5մ եւ աւելի։ Տերեւները հերթադիր են, բլթակաւոր, խոր կտրտուած։ Ծաղիկները մԷկական հատ են, քիչ փունջերով, բաժանասեռ, դեղնաւուն։ Պտուղը բազմասերմ, հիւթալի կեղծ հատապտուղ է՝ հարթ երեսով՝ կլոր, ձուաձեւ, տանձաձեւ, գլանաձեւ եւ այլն, զանգուածը՝ 0,6-1,6 քկ (կը հասնի մինչեւ՝ 30)։ Կեղեւը սպիտակէն մինչեւ մուգ կանանչ է՝ խայտաբղետ պատկերներով, տարբեր լայնութեան երիզներով։ Պտուղին միսը կարմիր է, վարդագոյն, նաեւ՝ դեղին։ Սերմերը տարբեր մեծութեան են, սպիտակ, կարմիր, սեւ, մոխրագոյն եւ այլն։

Անուն

Ձմերուկին անունը զարմանալիորէն կը ծագի «ձմեռէն»[4]: Ապացոյցներէն մէկը այն է, որ նոյն ձեւով ზამთარი [զամթարի] (ձմեռ) բառեն ծագած է ձմերուկին վրացերէն საზამთრო [սազամթրօ] անունը, որ կը նշնակէ՝ «ձմեռային»:
Ռուսիոյ մէջ եւ յարակից երկիրները տարածուած մոնղոլ-թաթարներուն արշաւանքներէն նեմուծուած թրքական (թուրքերէն՝ karpuz, ղազախերէն՝ , որը, իր հերթին հին պարսկերէն χarbūza ձեւէն է եւ կը նշնակէ՝ «իշու վարունգ») անունը՝ арбуз [արպուզ], էստոներէն՝ arbuus, լիթուաներէն՝, լեհերէն՝ arbuz

Աճեցում

Հինգ ամենամեծ
ձմերուկ արտադրողներ
(2012, թօներով)
Չինաստան 70 000 000
Թուրքիա 4 044 184
Իրան 3 800 000
Պրազիլ 2 079 547
Եգիպտոս 1 874 710
Կաղապար:NoflagԱմբողջ աշխարհը 95 211 432
Աղբիւր: UN FAOSTAT [5]

Ձմերուկը արեւադարձային կամ մերձարեւադարձային բոյս մըն է եւ կը պահանջէ բարձր ջերմութիւն՝ 25 °C-էն աւելի: Բանջարանոցներու մէջ ձմերուկ աճեցնելու ժամանակ, սովորաբար սերմերը նախապէս կը ծլեցնեն ծածկած անօթներու մէջ եւ կը տեղաւորեն լաւ խոնաւեցուած աւազակաւի մէջ:

Պօրիս Քուսդոտիեւ
«Վաճառականին կինը» 1918
1900-ականներու սկիզբին փոստային բացիկ մը

Ծանօթագրութիւններ

  1. Dane, Fenny; Liu, Jiarong (2006)։ «Diversity and origin of cultivated and citron type watermelon (Citrullus lanatus)»։ Genetic Resources and Crop Evolution 54 (6): 1255։ doi:10.1007/s10722-006-9107-3 
  2. Zohary, Daniel and Hopf, Maria (2000) Domestication of Plants in the Old World, third edition, Oxford University Press, p. 193, ISBN 0-19-850357-1.
  3. Maynard David, Maynard Donald N. (2012)։ «6: Cucumbers, melons and watermelons»։ in Kiple Kenneth F., Ornelas Kriemhild Coneè։ The Cambridge World History of Food, Part 2։ Cambridge University Press։ ISBN 978-0-521-40215-6։ doi:10.1017/CHOL9780521402156 
  4. Հայերէնին արմատական բառարան (1926) http://www.nayiri.com/imagedDictionaryBrowser.jsp?dictionaryId=7&pageNumber=1550
  5. «Statistics from: Food And Agricultural Organization of United Nations: Economic And Social Department: The Statistical Division»։ ՄԱԿ-ին Պարենին Եւ Գիւղտնտեսութիեան Ընդհանուր Վիճակագրական Տուեալներուն Յենակայան