«Յունարէն» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
No edit summary
Չ →‎top: removed: (արեւմտահայերէն) (5) using AWB
Տող 11. Տող 11.
|պաշտոնական լեզու = [[Պատկեր:Flag of Greece.svg|22px]] [[Յունաստան]] <br />[[Պատկեր:Flag of Cyprus.svg|22px]] [[Կիպրոս]] <br /> [[Պատկեր:Flag of Europe.svg|22px]] [[Եւրոպական Միութիւն]]<br />
|պաշտոնական լեզու = [[Պատկեր:Flag of Greece.svg|22px]] [[Յունաստան]] <br />[[Պատկեր:Flag of Cyprus.svg|22px]] [[Կիպրոս]] <br /> [[Պատկեր:Flag of Europe.svg|22px]] [[Եւրոպական Միութիւն]]<br />
Փոքրամասնութեան լեզու՝<br />
Փոքրամասնութեան լեզու՝<br />
[[Պատկեր:Flag of Albania.svg|22px]] [[Ալպանիա]]<br />[[Պատկեր:Flag of Turkey.svg|22px]] [[Թուրքիա (արեւմտահայերէն)|Թուրքիա]]<br />[[Պատկեր:Flag of Italy.svg|22px]] [[Իտալիա (արեւմտահայերէն)|Իտալիա]]<br />[[Պատկեր:Flag of Armenia.svg|22px]] [[Հայաստան (արեւմտահայերէն)|Հայաստան]]<br />[[Պատկեր:Flag of Hungary.svg|22px]] [[Հունկարիա]] <br />[[Պատկեր:Flag of USA.svg|22px]] [[ԱՄՆ (արեւմտահայերէն)|ԱՄՆ]]<br />[[Պատկեր:Flag of Ukraine.svg|22px]] [[Ուքրայնա]]<br />[[Պատկեր:Flag of Romania.svg|22px]] [[Ռումինիա]]
[[Պատկեր:Flag of Albania.svg|22px]] [[Ալպանիա]]<br />[[Պատկեր:Flag of Turkey.svg|22px]] [[Թուրքիա]]<br />[[Պատկեր:Flag of Italy.svg|22px]] [[Իտալիա]]<br />[[Պատկեր:Flag of Armenia.svg|22px]] [[Հայաստան]]<br />[[Պատկեր:Flag of Hungary.svg|22px]] [[Հունկարիա]] <br />[[Պատկեր:Flag of USA.svg|22px]] [[ԱՄՆ]]<br />[[Պատկեր:Flag of Ukraine.svg|22px]] [[Ուքրայնա]]<br />[[Պատկեր:Flag of Romania.svg|22px]] [[Ռումինիա]]
|ԳՕՍՏ 7.75–97 =
|ԳՕՍՏ 7.75–97 =
|ISO1 = {{ստեղ|el}}
|ISO1 = {{ստեղ|el}}
Տող 25. Տող 25.
Յունարէնը կարեւոր դեր ունեցած է Եւրոպայի պատմութեան մէջ, աւելի լայն առումով՝ Արեւմուտքի Աշխարհի եւ Քրիստոնէութեան համար, հին յունական գրականութիւնն իր ազդեցությունն ունեցած է յետագայ արեւմտեան գրականութեան վրայ, որոնցմէ ամենէ յայտնիներն են Պլատոնի երկխօսութիւնները եւ Արիստոտելի աշխատութիւնները։
Յունարէնը կարեւոր դեր ունեցած է Եւրոպայի պատմութեան մէջ, աւելի լայն առումով՝ Արեւմուտքի Աշխարհի եւ Քրիստոնէութեան համար, հին յունական գրականութիւնն իր ազդեցությունն ունեցած է յետագայ արեւմտեան գրականութեան վրայ, որոնցմէ ամենէ յայտնիներն են Պլատոնի երկխօսութիւնները եւ Արիստոտելի աշխատութիւնները։


Անդիք դասական ժամանակաշրջանին յունարենը որպէս լայնօրէն տարածուած lingua franca ծառայած է [[Միջերկրական Ծով (արեւմտահայերէն)|միջերկրածովեան]] աշխարհին համար։
Անդիք դասական ժամանակաշրջանին յունարենը որպէս լայնօրէն տարածուած lingua franca ծառայած է [[Միջերկրական Ծով|միջերկրածովեան]] աշխարհին համար։


== Պատմութիւն ==
== Պատմութիւն ==

21:54, 27 Յունիս 2019-ի տարբերակ

Template loop detected: Կաղապար:Տեղեկաքարտ Լեզու

Յունական տրախմայ
20-րդ դարասկիզբի յունարեն նամակ

Յունարէն (ελληνική γλώσσα Լսել էլլենիքի կլոսսայ), հնդեւրոպական լեզուաընտանիքի անհատական խումբի լեզու։ Յունարէն կո խօսին աշխարհին 15 միլիոն մարդը։ Յունարէնը պաշտօնական լեզու է Յունաստանի մէջ, Կիպրոսի մէջ։ Ըստ աշխարհի լեզուներու դասակարգման յունարէնը 74-րդն է։

Յունարէնը կարեւոր դեր ունեցած է Եւրոպայի պատմութեան մէջ, աւելի լայն առումով՝ Արեւմուտքի Աշխարհի եւ Քրիստոնէութեան համար, հին յունական գրականութիւնն իր ազդեցությունն ունեցած է յետագայ արեւմտեան գրականութեան վրայ, որոնցմէ ամենէ յայտնիներն են Պլատոնի երկխօսութիւնները եւ Արիստոտելի աշխատութիւնները։

Անդիք դասական ժամանակաշրջանին յունարենը որպէս լայնօրէն տարածուած lingua franca ծառայած է միջերկրածովեան աշխարհին համար։

Պատմութիւն

Յունարէնի զարգացման պատմութիւնը կը բաժնուի երեք շրջանի[1]։

  • հին յունարէն (XIV դ. Ք․Ա․ — Ք․Ե․ IV դ.),
    • արխաիկ շրջան (Ք․Ա․ XIV - VIII դդ.),
    • դասական շրջան (Ք․Ա․ VIII - IV դդ.),
    • հելլենիստական շրջան (Ք․Ա․ IV - I դդ.)
    • ուշ յունարէնի փուլ (Ք․Ե․ I—IV դդ.),
  • բիւզանդերէն (միջին հունարեն, V—XV դդ.), յոյներիու ու Բիւզանդիոյ ժողովուրդի լեզուն։ Գիտնականներէն ոմանք չեն ընդունիր այդ եզրը՝ պատճառաբանելով, որ այդ ժամանակ լեզուն միաբնոյթ չէ եղած։ Անոնք կը կարծէն, որ այդ շրջանին միասին գոյութիւն ունեցած են հին յունարէնն ու վաղ նոր յունարէնը։
  • նոր յունարէն (XV դարէն մինչեւ մեր օրերը), Բիւզանդիոնի մէջ, Օսմանեան Թուրքիոյ մէջ, ապրած յոյներու լեզուն, ինչպէս նաեւ ժամանակակէն Յունաստանի ու Կիպրոսի Հանրապետութիւններու պաշտօնական, խօսակցական ու գրական լեզուն։ Նոր յունարէնը ձեւավորուած է XVIII—XIX դարերուն հիւսիսային բարբառներու հիման վրայ։ Նոր յունարէնը ընդգրկուած է, այսպէս կոչուած, Լեզուներու Պալքանեան միութեան մէջ[2]։

Հին յունարէնը բաժնուած էր բազմաթիւ բարբառներու։ Ընդունուած է առանձնացնել բարբառներու չորս խումբ՝ արեւելեան (հոնիական, ատտիկեան բարբառներ), արեւմտեան (դորիական), արկդոկիպրոսեան (հարաւախէյան) եւ էոլեան (հիւսիսախէյան)։ Ատտիկեան բարբառի հիման վրայ ալ հետագային (Ալեքսանդր Մակեդոնացու արշաւանքներէն ետք) ձեւաւորուած է համայունական լեզուն՝ այսպէս կոչուած կոյնեն (κοινή), որ դարձաւ պաշտօնական ու խօսակցական լեզու Միջերկրական Ծովուու արեւելեան ափին ձգուող հսկայական տարածքներուն։ Կոյնէէն առաջացած են ժամանակակէն յունարէնի գրեթէ բոլոր բարբառները։ Բացառութիւն կը կազմէ մէկուսացած ցակոնեան բարբառը կամ լեզուն (յուն.՝ τσακωνικά), որ աւանդաբար առաջացած կը համարուի դորիական բարբառէն[2]։

Հին յունարէնի քերականական կառուցուածքը բաւական բարդ էր. գոյականը ունէր հոլովման երեք տիպ, հինգ հոլով, բայը ունէր խոնարհման մի քանի տիպ, բազմաթիւ էին դերանունները, նախդիրներն ու մասնիկները։

XIX-XX դարերուն, Յունաստանի մէջ գոյութիւն ունէր լեզուի երկու տարբերակ՝ քաթարեւուսա (καθαρεύουσα), որ կը բխէր յունական գրականութեան աւանդութիւններէն եւ կը հետեւէր գիրի հին յունական նորմերուն, բայց ժամանակակէն արտասանութեամբ, եւ XIX դարուն առաջացած դիմոտիկան (δημοτική)։ 1976 թուականէն Յունաստանի պաշտօնական լեզուն դիմոտիկան է (քաթարեւուսայի որոշ տարրերով)[2]։

Մինչեւ 1982 թուականը գրութեան մէջ կ'օգտագործուէր դիակրիտիկ նշաններու հարուստ համակարգ, սակայն բանաւոր խօսքին մէջ այդ նշաններով արտայայտուող տարբերութիւնները այլեւս չէին նկատուէր, ուստի 1982 թուականէն պաշտօնապէս կը գործածուի միաբնոյթ համակարգ։

Քերականական Համակարգը

Գոյական Անուն

Գոյականը ունէ քերականական երեք սեռ (արական, իգական, չեզոք), երկու թիւ (եզակի, յոգնակի)։ Հոլովները չորսն են՝ ուղղական, սեռական-տրական, հայցական, կոչական։ Ինչպէս Պալքանեան տարածաշրջանի շատ լեզուներուն մէջ, այնպէս ալ նոր յունարէնին մէջ, սեռականի ու տրականի իմաստները խառնուած են (կ'արտայայտուի հին սեռականի ձեւով)։ Այսինքն՝ հին յունարէնի տրականի փոխարէն կը գործածուի սեռական հոլովաձեւը կամ հայցական հոլովաձեւը σε նախդիրի հետ։

Գոյականներու հոլովման օրինակներ՝

Արական սեռ.

Եզակի թիւ
Ուղղական ο πατέρας ο μαθητής ο ώμος
Սեռական του πατέρα του μαθητή του ώμου
Հայցական τον πατέρα τον μαθητή τον ώμο
Կոչական πατέρα! μαθητή/-ά! ώμε!
Յոգնակի թիւ
Ուղղական οι πατέρες οι μαθητές οι ώμοι
Սեռական των πατέρων των μαθητών των ώμων
Հայցական τους πατέρες τους μαθητές τους ώμους
Կոչական πατέρες! μαθητές! ώμοι!

Իգական սեռ.

Եզակի թիւ
Ուղղական η ώρα η κόρη η οδός
Սեռական της ώρας της κόρης της οδού
Հայցական την ώρα την κόρη την οδό
Կոչական ώρα! κόρη! οδό!
Յոգնակի թիւ
Ուղղական οι ώρες οι κόρες οι οδοί
Սեռական των ωρών των κορών των οδών
Հայցական τις ώρες τις κόρες τους οδούς
Կոչական ώρες! κόρες! οδοί!

Չեզոք սեռ.

Եզակի թիւ
Ուղղական, Հայցական το ρούχο το παιδί το σώμα
Սեռական του ρούχου του παιδιού του σώματος
Կոչական ρούχο! παιδί! σώμα!
'Յոգնակի թիւ
Ուղղական, Հայցական τα ρούχα τα παιδιά τα σώματα
Սեռական των ρούχων των παιδιών των σωμάτων
Կոչական ρούχα! παιδιά! σώματα!

Ժամանակէն յունարէնի մէջ, սեռական հոլովաձեւը, ինչպէս նշուեցաւ վերը, կը կատարէ ինչպէս սեռականի, այնպէս ալ տրականի գործառոյթ։ Օրինակ՝ ես գիրքը կու տամ աղջկան արտայայտութիւնը յունարէն կ'ըլլայ՝ δίνω το βιβλίο της κοπέλας (←'η κοπέλα), թէեւ աւելի տարածուած է այս դէպքին մէջ գործածել σε նախդիրն ու հայցական հոլովը δίνω το βιβλίο στην κοπέλα (στην = σε + την

Հայ-յունական Լեզուական Առնչութիւններ

Հայ-յունական լեզուական առնչութիւնները սկսած են հայերէնի նախագրային շրջանէն (մ.թ.ա. VI-IV դդ.), ատոնք աւելի խորացած են Ալեքսանդր Մակեդոնացու արշաւանքներով, այնուհետև յունական մշակութային եւ կրօնադաւանաբանական ազդեցութեամբ։ Հայաստանի մէջ, մնացած են դրամներ յունարէն մակագրութիւններով։ Հայաստանի մէջ, յունարէնէն փոխառեալ բառերը բաւական շատ են. ատոնց մէջ կան անձնանուններ՝ Աթանաս, Անդրեաս, Անտոն, Բարսեղ, Գէորգ, Գրիգոր, Հեղինե, Ղազար, Ղեւոնդ, Պետրոս եւ այլն, եւ հայերէնի բառապաշարի տարբեր շերտերուն վերաբերող բառեր՝ ադամանդ, արգասիք, բէմ, զմուռս, կամար, կարկին, մետաքս, պալատ, սպունգ, ստամոքս եւ այլն։ Յունարէնէն փոխառութիւններու թիւը հայերենում աւելի մեծցած է, երբ հայերը սկսած են յունարէնէն թարգմանել գիտութեան այլևայլ բնագաւառներուն վերաբերող երկեր, որմով եւ սկիզբ դրուած է յունաբան հայերէնին։ Յունարէնէն փոխառեալ շատ բառեր եւ քերականական մասնիկներ գործածական են ժամանակէն հայերէնին մէջ։

Աղբիւր

  • Հայկական համառոտ հանրագիտարան. Հատոր 4, 2003

Տե՛ս նաեւ

Ծանօթագրութիւններ

  1. В. П. Нерознак, Греческий язык // Лингвистический энциклопедический словарь. — С. 118.
  2. 2,0 2,1 2,2 Нерознак В. П. Греческий язык // Лингвистический энциклопедический словарь. — С. 119.

Կաղապար:Եւրամիութեան պաշտօնական լեզուներ

Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ անկէ մասը վերցուած է Հայկական համառօտ հանրագիտարանէն, որու նիւթերը թողարկուած են` Քրիեյթիւ Քոմմընզ Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի մէջ։

Կատեգորիա:Հնդեւրոպական լեզուներ Կատեգորիա:Յունարէն