«Արիստակէս Ալթուն-Տիւրրի» խմբագրումներու միջեւ տարբերութիւն

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Տող 1. Տող 1.
[[Պատկեր:Սկյութական իրեր.png|մինի]]
[[Պատկեր:Սկյութական իրեր.png|մինի]]
'''ՍԿՅՈՒԹՆԵՐ''' (հուն․ Zxvdai), Հս․ Մերձսևծովյան շրջաններում բնակվող ազգակից հնագույն ցեղերի ընդհանուր անվանումը։ Պատկանել են հնդեվրոպ․ ընտանիքի հյուսիսիրան․ խմբին։ Ցեղակից ենեղել կիմերներին, սակերին, սարմատներին, մազքութներին։ Սկյութականի պատմությանշատ հարցեր դեռևս չեն պարզաբանված կամ վիճաբանական են գիտության մեշ։Գրավոր աղբյուրներում Սկյութներ հիշատակվում են մ․ թ․ ա․ VIII—VII դդ․սահմանագծին ։ Հերոդոտոսը Դնեպրի ու Դոնի միշաափասաանային շրշաններում բնակվող ցեղերին անվանում է թագավորական Սկյութներ,որոնք գերիշխել են մյուսներին, ստորինԴնեպրի աջափնյակում և տափաստանային Ղրիմում բնակվող ցեղերին՝ վաչկատուն (հովվական) Սկյութներ, Ինգուլի և Դնեպրի միշև բնակվող ցեղերին՝ երկրագործ Սկյութներ․,հուսուսային․ Բուգի ավազանում (հատկապես [[Օլվիա]] քաղաքի մերձակայքում) բնակվող ցեղերին՝ կալլիպիդներ կամ հելլենացած Սկյութներ, նրանցից հս․ բնակվող ցեղերին՝ ալա գոններ, իսկ ավելի հս․ բնակվող ցեղերին՝ հերկող Սկյութներ։ Շրշակա ստրկատիր․ քաղաքների ու երկրների հետ քաղ․ և առևտր․կապերը, հաճախակի ձեռնարկվող կողոպտչական արշավանքներն ու հարկա գանձումները խթանել են դասակարգերի առաշացման ընթացքը սկյութ, հասարակության մեշ։ Սկյութ, ցեղերի միությունն աստիճանաբար ձեռք է բերել ստրկատիր․պետության բնորոշ գծեր՝ թագավորի գլխավորությամբ, որի իշխանությունը եղել է ժառանգական և ստվածացվել Է։Տեղի է ունեցել ռազմ, ավագանու, զինվ․ և քրմական դասերի բաժանում։ Կառավարման գործում զգալի դեր են ունեցել ցեղային միության ավագանու խորհուրդը և աշխարհաժողովը։
'''ՍԿՅՈՒԹՆԵՐ''' (հուն․ Zxvdai), Հյուսիսային Մերձ[[Սևծովյան տարածաշրջան|սևծով]]յան շրջաններում բնակվող ազգակից հնագույն ցեղերի ընդհանուր անվանումը։ Պատկանել են [[հնդեվրոպական |հնդեվրոպական ընտանիք]]ի հյուսիսիրան․ խմբին։ Ցեղակից ենեղել կիմերներին, սակերին, սարմատներին, մազքութներին։ Սկյութականի պատմությանշատ հարցեր դեռևս չեն պարզաբանված կամ վիճաբանական են գիտության մեշ։Գրավոր աղբյուրներում Սկյութներ հիշատակվում են [[Մ. թ. ա. 8-րդ դար|մ․ թ․ ա․ 8]]—[[մ. թ. ա. 7-րդ դար|7-րդ դար]]երի սահմանագծին ։ Հերոդոտոսը Դնեպրի ու Դոնի միշաափասաանային շրջաններում բնակվող ցեղերին անվանում է թագավորական Սկյութներ,որոնք գերիշխել են մյուսներին, ստորինԴնեպրի աջափնյակում և տափաստանային [[Ղրիմ]]ում բնակվող ցեղերին՝ վաչկատուն (հովվական) [[Սկյութներ]], Ինգուլի և Դնեպրի միշև բնակվող ցեղերին՝ երկրագործ Սկյութներ․,հուսուսային․ Բուգի ավազանում (հատկապես [[Օլվիա]] քաղաքի մերձակայքում) բնակվող ցեղերին՝ կալլիպիդներ կամ հելլենացած Սկյութներ, նրանցից հս․ բնակվող ցեղերին՝ ալա գոններ, իսկ ավելի հս․ բնակվող [[ցեղ]]երին՝ հերկող Սկյութներ։ Շրշակա ստրկատիր․ քաղաքների ու երկրների հետ քաղ․ և առևտր․կապերը, հաճախակի ձեռնարկվող կողոպտչական արշավանքներն ու հարկա գանձումները խթանել են դասակարգերի առաշացման ընթացքը Սկյութ, հասարակության մեշ։ Սկյութ, ցեղերի միությունն աստիճանաբար ձեռք է բերել ստրկատիր․պետության բնորոշ գծեր՝ թագավորի գլխավորությամբ, որի իշխանությունը եղել է ժառանգական և Աստվածացվել Է։Տեղի է ունեցել ռազմ, ավագանու, զինվ․ և քրմական դասերի բաժանում։ Կառավարման գործում զգալի դեր են ունեցել ցեղային միության ավագանու խորհուրդը և [[աշխարհաժողով]]ը։


[[Պատկեր:BlackSea-1.A2003105.1035.250m.jpg|մինի|ձախից]]
[[Պատկեր:BlackSea-1.A2003105.1035.250m.jpg|մինի|ձախից]]
== Սկյութների ==
== Սկյութների ==


քաղ․ միավորմանը նպաստել են մ․ թ․ ա․ VI դ․ Աքեմենյան Իրանի դեմ նրանց մղած պատերազմները։ Մ․ թ․ ա․ IV դ․ 1֊ին կեսին Աթեոս թագա վորն իր գահի շուրջ միավորել է գրեթե ամբողջ Սկյութիան՝ Ազովի ծովից մինչև Դանուբ։ Մ․ թ․ ա․ 339-ին Մակեդոնիայի Փիլիպոս II թագավորի դեմ պատերազ մում պարտվելուց հետո, սկյութ, թագավորությունը սկսել է անկում ապրել։ Մ․ թ․ ա․ III դ․ վերջին Սկյութների տիրապետությունը զգա լիորեն կրճատվել է սարմատների ճնշման ներքո։ Սկյութներ ամփոփվել են Ղրիմում (Նեապոլիս մայրաքաղաքով), ինչպես նաև Դնեպրի ու Բուգի ստորին ավազաններում։ Ղրիմի սկյութ, թագավորությունը հզորա ցել է մ․ թ․ ա․ II—I դդ․։ Այն գոյատևել է մինչև III դ․ 2-րդ կեսը, ապա խորտակվել գոթերի հարձակումների ներքո։ Անկա խությունն ու էթնիկ, ինքնուրույնությու նը կորցրած Սկյութներ շուտով ձուլվել են ժողո- վուրդների մեծ գաղթին մասնակից ցեղե րին։ Կամենսկի քաղաքատեղիի հնագիտ․ հետազոտություններից պարզվել Է, որ սկյութ, թագավորության ծաղկման ժա մանակաշրջանում այն եղել է տափաստա նային Սկյութականի աոևտրատնտ․ և վարչ․ կենտ րոն։ Սկյութականի հասարակարգում տեղի ունեցած կտրուկ փոփոխությունները մ․ թ․ ա․ IV դ․ արտահայտվել են, այսպես կոչված, թա գավորական վիթխարի (ավելի քան 20 մ բարձրությամբ) դամբարանաբլուրների երևան գալով, որոնցում թաղվել են թա գավորներ, իշխող ավագանու ներկայա ցուցիչներ, զինվ․ առաջնորդներ։ Նրանց հետ սովորաբար թաղվել են իրենց սպան ված կանայք կամ հարճերը, ծառաները, ձիերը, գույքը։ Ռազմիկներին թաղել են իրենց զենքերով (ոսկեպատյան դաշույն ներ, կապարճներ, նետասլաքներ, նի զակներ ևն)։ Հարուստ դամբարաններից պեղվել են պղնձյա, արծաթյա և ոսկյա ամաններ, հուն, նախշազարդ խեցեղեն, գինու գավեր, զանազան զարդեր, սկյութ, և հուն, վարպետների նուրբ ոսկերչ․ առարկաներ։
քաղ․ միավորմանը նպաստել են մ․ թ․ ա․ VI դ․ [[Աքեմենյան պետություն|Աքեմ]]ենյան [[Իրան]]ի դեմ նրանց մղած պատերազմները։ Մ․ թ․ ա․ IV դ․ 1֊ին կեսին [[Աթեոս թագավոր]]ն իր գահի շուրջ միավորել է գրեթե ամբողջ Սկյութիան՝ Ազովի ծովից մինչև [[Դանուբ]]։ Մ․ թ․ ա․ 339-ին [[Մակեդոնիա]]յի [[Փիլիպոս]] 2 թագավորի դեմ պատերազ մում պարտվելուց հետո, սկյութ, թագավորությունը սկսել է անկում ապրել։ Մ․ թ․ ա․ III դ․ վերջին Սկյութների տիրապետությունը զգա լիորեն կրճատվել է սարմատների ճնշման ներքո։ Սկյութներ ամփոփվել են Ղրիմում (Նեապոլիս մայրաքաղաքով), ինչպես նաև Դնեպրի ու Բուգի ստորին ավազաններում։ Ղրիմի սկյութ, թագավորությունը հզորա ցել է մ․ թ․ ա․ II—I դդ․։ Այն գոյատևել է մինչև III դ․ 2-րդ կեսը, ապա խորտակվել գոթերի հարձակումների ներքո։ Անկախությունն ու էթնիկ, ինքնուրույնությու նը կորցրած Սկյութներ շուտով ձուլվել են ժողո- վուրդների մեծ գաղթին մասնակից ցեղե րին։ Կամենսկի քաղաքատեղիի հնագիտ․ հետազոտություններից պարզվել Է, որ սկյութ, թագավորության ծաղկման ժա մանակաշրջանում այն եղել է տափաստա նային Սկյութականի աոևտրատնտ․ և վարչ․ կենտ րոն։ Սկյութականի հասարակարգում տեղի ունեցած կտրուկ փոփոխությունները մ․ թ․ ա․ IV դ․ արտահայտվել են, այսպես կոչված, թա գավորական վիթխարի (ավելի քան 20 մ բարձրությամբ) դամբարանաբլուրների երևան գալով, որոնցում թաղվել են թա գավորներ, իշխող ավագանու ներկայա ցուցիչներ, զինվ․ առաջնորդներ։ Նրանց հետ սովորաբար թաղվել են իրենց սպան ված կանայք կամ հարճերը, ծառաները, ձիերը, գույքը։ Ռազմիկներին թաղել են իրենց զենքերով (ոսկեպատյան դաշույն ներ, կապարճներ, նետասլաքներ, նի զակներ ևն)։ Հարուստ դամբարաններից պեղվել են պղնձյա, արծաթյա և ոսկյա ամաններ, հուն, նախշազարդ խեցեղեն, գինու գավեր, զանազան զարդեր, սկյութ, և հուն, վարպետների նուրբ ոսկերչ․ առարկաներ։
[[Պատկեր:Scythia-Parthia 100 BC.png|մինի|Սկյութների քարտէսը]]
[[Պատկեր:Scythia-Parthia 100 BC.png|մինի|Սկյութների քարտէսը]]
Սկյութականի դամբարաններից հայտ նաբերված գեղարվեստ, արտադրանքի մեջ առավել հետաքրքիր են, այսպես կոչ ված, գազանային ոճի վայելչազարդ առարկաները (կապարճներ, դաշույննե րի պատյաններ, սրերի բռնակներ, ձիասանձերի մասեր, վահանակներ, հայելի ների բռնակներ, ճարմանդներ, ապարան ջաններ, մանյակներ ևն), որոնց վրա կեն դանիների (եղջերու, իշայծյամ, այծ, գիշատիչ թռչուններ, երևակայական կենդանիներ ևն) պատկերների հետ հանդիպում են գազանամարտի, առավել հաճախ՝ խոտակեր կենդանուն հոշոտող արծվի կամ գիշատչի տեսարաններ։ Պատկերներն արված են ոչ բարձր մակերևույթի , վրա՝ կռման, դրվագման, ձուլման, դրոշմման, փորագրման եղանակներով, հաճախ ոսկուց, արծաթից, երկաթից, բրոնզից։ Ենթադրվում է, որ այդ պատկերազարդ առարկաները թալիսմաններ են և խորհրդանշել են չար ու բարի ոգիներին։ Հնարավոր է նաև, որ դրանք արտահայտել են ռազմիկի ճարպկությունն ու խիզախությունը։ Ակյութ․ գազանային ոճին բնորոշ է արտակարգ աշխուժությունը, կերպարների հարաշարժությունը և պատկերավորությունը։ Մ․ թ․ ա․ V դարից հույն վարպետները Սկյութականի համար պատրաստել են կիրառական արվեստի առարկաներ՝ հարմարեցնելով նրանց գեղարվեստական ճաշակին։ Սկյութների արվեստի նշանավոր հուշարձաններ են հայտնաբերվել Քելերմեսի, Քուլ-Օբայի, Սոլոխի, Չեր- տոմլըկի և այլ հնավայրերի դամբարաններից, հազվագյուտ որմնանկարներ են բացվել սկյութ․ Նեապոլսում։
Սկյութականի դամբարաններից հայտնաբերված գեղարվեստ, արտադրանքի մեջ առավել հետաքրքիր են, այսպես կոչ ված, գազանային ոճի վայելչազարդ առարկաները (կապարճներ, դաշույննե րի պատյաններ, սրերի բռնակներ, ձիասանձերի մասեր, վահանակներ, հայելի ների բռնակներ, ճարմանդներ, ապարան ջաններ, մանյակներ ևն), որոնց վրա կեն դանիների ([[եղջերու]], [[իշայծյամ]], [[այծ]], գիշատիչ թռչուններ, [[երևակայական]] կենդանիներ ևն) պատկերների հետ հանդիպում են գազանամարտի, առավել հաճախ՝ խոտակեր կենդանուն հոշոտող արծվի կամ գիշատչի տեսարաններ։ Պատկերներն արված են ոչ բարձր մակերևույթի , վրա՝ կռման, դրվագման, ձուլման, դրոշմման, փորագրման եղանակներով, հաճախ [[Ոսկի|ոսկուց]], [[արծաթ]]ից, [[երկաթ]]ից, [[բրոնզ]]ից։ Ենթադրվում է, որ այդ պատկերազարդ առարկաները թալիսմաններ են և խորհրդանշել են չար ու բարի ոգիներին։ Հնարավոր է նաև, որ դրանք արտահայտել են ռազմիկի ճարպկությունն ու խիզախությունը։ Ակյութների գազանային ոճին բնորոշ է արտակարգ աշխուժությունը, կերպարների հարաշարժությունը և պատկերավորությունը։ Մ․ թ․ ա․ 5-րդ դարից հույն վարպետները Սկյութականի համար պատրաստել են կիրառական արվեստի առարկաներ՝ հարմարեցնելով նրանց գեղարվեստական ճաշակին։ Սկյութների արվեստի նշանավոր հուշարձաններ են հայտնաբերվել Քելերմեսի, Քուլ-Օբայի, Սոլոխի, Չեր- տոմլըկի և այլ հնավայրերի դամբարաններից, հազվագյուտ որմնանկարներ են բացվել սկյութ․ Նեապոլսում։


== Պատկերասրահ ==
== Պատկերասրահ ==

09:01, 10 Յուլիս 2014-ի տարբերակ

ՍԿՅՈՒԹՆԵՐ (հուն․ Zxvdai), Հյուսիսային Մերձսևծովյան շրջաններում բնակվող ազգակից հնագույն ցեղերի ընդհանուր անվանումը։ Պատկանել են հնդեվրոպական ընտանիքի հյուսիսիրան․ խմբին։ Ցեղակից ենեղել կիմերներին, սակերին, սարմատներին, մազքութներին։ Սկյութականի պատմությանշատ հարցեր դեռևս չեն պարզաբանված կամ վիճաբանական են գիտության մեշ։Գրավոր աղբյուրներում Սկյութներ հիշատակվում են մ․ թ․ ա․ 8—7-րդ դարերի սահմանագծին ։ Հերոդոտոսը Դնեպրի ու Դոնի միշաափասաանային շրջաններում բնակվող ցեղերին անվանում է թագավորական Սկյութներ,որոնք գերիշխել են մյուսներին, ստորինԴնեպրի աջափնյակում և տափաստանային Ղրիմում բնակվող ցեղերին՝ վաչկատուն (հովվական) Սկյութներ, Ինգուլի և Դնեպրի միշև բնակվող ցեղերին՝ երկրագործ Սկյութներ․,հուսուսային․ Բուգի ավազանում (հատկապես Օլվիա քաղաքի մերձակայքում) բնակվող ցեղերին՝ կալլիպիդներ կամ հելլենացած Սկյութներ, նրանցից հս․ բնակվող ցեղերին՝ ալա գոններ, իսկ ավելի հս․ բնակվող ցեղերին՝ հերկող Սկյութներ։ Շրշակա ստրկատիր․ քաղաքների ու երկրների հետ քաղ․ և առևտր․կապերը, հաճախակի ձեռնարկվող կողոպտչական արշավանքներն ու հարկա գանձումները խթանել են դասակարգերի առաշացման ընթացքը Սկյութ, հասարակության մեշ։ Սկյութ, ցեղերի միությունն աստիճանաբար ձեռք է բերել ստրկատիր․պետության բնորոշ գծեր՝ թագավորի գլխավորությամբ, որի իշխանությունը եղել է ժառանգական և Աստվածացվել Է։Տեղի է ունեցել ռազմ, ավագանու, զինվ․ և քրմական դասերի բաժանում։ Կառավարման գործում զգալի դեր են ունեցել ցեղային միության ավագանու խորհուրդը և աշխարհաժողովը։

Սկյութների

քաղ․ միավորմանը նպաստել են մ․ թ․ ա․ VI դ․ Աքեմենյան Իրանի դեմ նրանց մղած պատերազմները։ Մ․ թ․ ա․ IV դ․ 1֊ին կեսին Աթեոս թագավորն իր գահի շուրջ միավորել է գրեթե ամբողջ Սկյութիան՝ Ազովի ծովից մինչև Դանուբ։ Մ․ թ․ ա․ 339-ին Մակեդոնիայի Փիլիպոս 2 թագավորի դեմ պատերազ մում պարտվելուց հետո, սկյութ, թագավորությունը սկսել է անկում ապրել։ Մ․ թ․ ա․ III դ․ վերջին Սկյութների տիրապետությունը զգա լիորեն կրճատվել է սարմատների ճնշման ներքո։ Սկյութներ ամփոփվել են Ղրիմում (Նեապոլիս մայրաքաղաքով), ինչպես նաև Դնեպրի ու Բուգի ստորին ավազաններում։ Ղրիմի սկյութ, թագավորությունը հզորա ցել է մ․ թ․ ա․ II—I դդ․։ Այն գոյատևել է մինչև III դ․ 2-րդ կեսը, ապա խորտակվել գոթերի հարձակումների ներքո։ Անկախությունն ու էթնիկ, ինքնուրույնությու նը կորցրած Սկյութներ շուտով ձուլվել են ժողո- վուրդների մեծ գաղթին մասնակից ցեղե րին։ Կամենսկի քաղաքատեղիի հնագիտ․ հետազոտություններից պարզվել Է, որ սկյութ, թագավորության ծաղկման ժա մանակաշրջանում այն եղել է տափաստա նային Սկյութականի աոևտրատնտ․ և վարչ․ կենտ րոն։ Սկյութականի հասարակարգում տեղի ունեցած կտրուկ փոփոխությունները մ․ թ․ ա․ IV դ․ արտահայտվել են, այսպես կոչված, թա գավորական վիթխարի (ավելի քան 20 մ բարձրությամբ) դամբարանաբլուրների երևան գալով, որոնցում թաղվել են թա գավորներ, իշխող ավագանու ներկայա ցուցիչներ, զինվ․ առաջնորդներ։ Նրանց հետ սովորաբար թաղվել են իրենց սպան ված կանայք կամ հարճերը, ծառաները, ձիերը, գույքը։ Ռազմիկներին թաղել են իրենց զենքերով (ոսկեպատյան դաշույն ներ, կապարճներ, նետասլաքներ, նի զակներ ևն)։ Հարուստ դամբարաններից պեղվել են պղնձյա, արծաթյա և ոսկյա ամաններ, հուն, նախշազարդ խեցեղեն, գինու գավեր, զանազան զարդեր, սկյութ, և հուն, վարպետների նուրբ ոսկերչ․ առարկաներ։

Սկյութների քարտէսը

Սկյութականի դամբարաններից հայտնաբերված գեղարվեստ, արտադրանքի մեջ առավել հետաքրքիր են, այսպես կոչ ված, գազանային ոճի վայելչազարդ առարկաները (կապարճներ, դաշույննե րի պատյաններ, սրերի բռնակներ, ձիասանձերի մասեր, վահանակներ, հայելի ների բռնակներ, ճարմանդներ, ապարան ջաններ, մանյակներ ևն), որոնց վրա կեն դանիների (եղջերու, իշայծյամ, այծ, գիշատիչ թռչուններ, երևակայական կենդանիներ ևն) պատկերների հետ հանդիպում են գազանամարտի, առավել հաճախ՝ խոտակեր կենդանուն հոշոտող արծվի կամ գիշատչի տեսարաններ։ Պատկերներն արված են ոչ բարձր մակերևույթի , վրա՝ կռման, դրվագման, ձուլման, դրոշմման, փորագրման եղանակներով, հաճախ ոսկուց, արծաթից, երկաթից, բրոնզից։ Ենթադրվում է, որ այդ պատկերազարդ առարկաները թալիսմաններ են և խորհրդանշել են չար ու բարի ոգիներին։ Հնարավոր է նաև, որ դրանք արտահայտել են ռազմիկի ճարպկությունն ու խիզախությունը։ Ակյութների գազանային ոճին բնորոշ է արտակարգ աշխուժությունը, կերպարների հարաշարժությունը և պատկերավորությունը։ Մ․ թ․ ա․ 5-րդ դարից հույն վարպետները Սկյութականի համար պատրաստել են կիրառական արվեստի առարկաներ՝ հարմարեցնելով նրանց գեղարվեստական ճաշակին։ Սկյութների արվեստի նշանավոր հուշարձաններ են հայտնաբերվել Քելերմեսի, Քուլ-Օբայի, Սոլոխի, Չեր- տոմլըկի և այլ հնավայրերի դամբարաններից, հազվագյուտ որմնանկարներ են բացվել սկյութ․ Նեապոլսում։

Պատկերասրահ

Սկյութի քանդակը. Բեհիսթունի արձանագրություն Սկյութներ Կերչ Սկյութներ ոսկիէ Սկյութներ Ձիէաւոր

Գրականություն

  • Латышев В․ В․, Известия древних писателей греческих и латинских о Скифии и Кавказе, т․ 1—2, СПБ, 1893—1906;
  • Смирнов А․ П․, Скифы, М․, 1966;
  • Граков Б․ Н․, Скифы, М․, 1971;
  • Артамонов М․ И․, Киммерийцы и скифы, Л․, 1974;
  • Хазанов А․ М․, Золото скифов, М․, 1975;
  • Ельницкий Л․ А․, Скифия евразийских степей, Новосибирск, 1977 ։
Այս յօդուածի նախնական տարբերակը կամ անկէ մաս մը վերցուած է Հայկական Սովետական Հանրագիտարանէն, որուն նիւթերը հրատարակուած են` Քրիէյթիվ Քամմընզ Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թոյլատրագրի ներքոյ։ 

Կատեգորիա:Ազգեր Կատեգորիա:Պատմութիւն