Սուրճ Արապիքա
Սուրճ արապիքա Սուրճի տեսակ է, նախ ի յայտ եկած է Եթովպիոյ լեռներու հարաւ-արեւմտեան լանջերուն։ Անիկա յայտնի է որպէս "Արապիայի սուրճի թուփ", "լեռնային սուրճ" կամ "Արապիքա սուրճ". Արապիքա սուրճը կը համարուի սուրճի առաջին տեսակը, որ մշակուած է Եթովպիոյ հարաւ-արեւմուտքը, աւելի քան 1,000 տարի առաջ։
Մշակովի բոյս է, չափերը կը հասնին մօտ 10 մ.-ի, տերեւները հաւկթաձեւ են՝ ատամնաւոր ծայրերով, իսկ խիտ սպիտակ ծաղիկները՝ տերեւներու վիզին միացուած են ճիւղին։ Պտուղը իր մէջ ունի փոսեր, ուր կը կազմուին սերմերը: Սերմերը կը պարունակեն իւղ, որ պատասխանատու է սուրճի իւրայատուկ բոյրին, ինչպէս նաեւ քոֆէինին։
Արապիքա սուրճէն պատրաստուած սուրճը ամէնաքիչ քոֆէին պարունակող սուրճի տեսակն է: Անոր հատիկի երկարութիւնը 9-էն 12 մմ է: Արապիքա սուրճը կը կազմէ համաշխարհային սուրճի արտադրութեան 80%-ը։
Պատմութիւն
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Բոված սուրճի հատիկներէն պատրաստուած սուրճի մասին առաջին յիշատակումը եղած է արաբ գիտնականներէն, որոնք գրած են, որ անիկա օգտակար է իրենց աշխատանքային ժամերը երկարելու համար: Արաբական թերակղզիի հարաւը գտնուող Եմէնի մէջ արաբական նորարարութիւնը՝ տապկուած հացահատիկէն ըմպելիք պատրաստելու մասին, նախ տարածուեցաւ եգիպտացիներու եւ թուրքերու շրջանին մէջ, այնուհետեւ գտաւ իր ճանապարհը աշխարհով մէկ: Այլ գիտնականներ կը կարծեն, որ սուրճի բոյսը եկած է Եմէնէն՝ հիմնուելով նախիսլամական դարաշրջանին Եմէնի Ալ-Ուտայնայի մէջ սուրճի եւ խաթի հետ միասին աճեցնելու եմէնական աւանդոյթի վրայ:
Կենսաբանութիւն
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Վայրի բոյսերը կ'աճին 9-էնց 12 մեթր բարձրութեան վրայ եւ ունին բաց ճիւղեր՝ միմիանց հակառակ, ձուաձեւէն երկարաւուն, 6-12 սմ երկարութեամբ եւ 4-8 սմ լայնութեամբ, մուգ կանաչ փայլուն: Անոր ծաղիկները սպիտակ են, 10-15 մմ տրամագիծով, կ'աճին առանցքային ողկոյզներով։ Սերմերը ունին 10-15 մմ տրամագիծ, կը հասունանան վառ կարմիրէն մինչեւ մանուշակագոյնի եւ սովորաբար կը պարունակեն երկու սերմեր, որոնք յաճախ կը կոչուին սուրճի հատիկներ:
Դասակարգում
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Արապիքա սուրճն առաջին անգամ գիտականօրէն դասակարգուած է Անթուան տէ Ժիւսիէի կողմէ, որ զայն անուանած է Jasminum arabicum՝ Ամստերդամի Բուսաբանական այգիէն նմոյշ մը ուսումնասիրելէն յետոյ: Linnaeus-ըզ այն դրաւ իր տեսակի Coffee-ի մէջ 1737 թվականին:
Տարբերութիւնը արապիքա սուրճի եւ Ռոպուսթայի միջեւ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Համային առումով Robusta-ն աւելի դառն համ ունի, քան արապիքան: Պատճառն այն է, որ Robusta-ն կը պարունակէ 2,7% աւելի շատ քոֆէին, քան Արապիքան, որ կը պարունակէ մօտավորապօս 1,5% քոֆէին, ապա արապիքան կը պարունակէ 60% աւելի շատ ճարպ[1]:
| Սուրճ արապիքա[2] | |
| Սուրճ արապիքա | |
| Դասակարգում | |
| Թագավորութիւն | Բոյսեր (Plantae) |
| Ենթատիպ | Սերմնաոր բոյսեր (Spermatophytes) |
| Կարգ | Բոգածաղկաւորներ (Gentianales) |
| Ընտանիք | Տորոնազգիներ (Rubiaceae) |
| Ենթաընտանիք | Ixoroideae |
| Տրիբա | Coffeeae |
| Ցեղ | Սրճենի (Coffea) |
| Տեսակ | Սուրճ արապիքա (C. arabica) |
| Միջազգային անվանում | |
| Coffea arabica
L., 1753 | |
| Կարգավիճակ | |
| Յատուկ պահպանութեան կարգավիճակ՝ | |
| Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սուրճ արապիքա» հոդվածին։ |
Ծանօթագրութիւններ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- ↑ (արաբերեն) بن عربي, 2024-06-11, https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D9%8A, վերցված է 2024-10-29
- ↑ (հայերեն) Սուրճ Արաբիկա, 2024-02-22, https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B3_%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%AB%D5%AF%D5%A1, վերցված է 2024-10-29