Jump to content

Սուրճ Արապիքա

Սուրճի ծաղիկներ

Սուրճ արապիքա Սուրճի տեսակ է, նախ ի յայտ եկած է Եթովպիոյ լեռներու հարաւ-արեւմտեան լանջերուն։ Անիկա յայտնի է որպէս "Արապիայի սուրճի թուփ", "լեռնային սուրճ" կամ "Արապիքա սուրճ". Արապիքա սուրճը կը համարուի սուրճի առաջին տեսակը, որ մշակուած է Եթովպիոյ հարաւ-արեւմուտքը, աւելի քան 1,000 տարի առաջ։

Մշակովի բոյս ​​է, չափերը կը հասնին մօտ 10 մ.-ի, տերեւները հաւկթաձեւ են՝ ատամնաւոր ծայրերով, իսկ խիտ սպիտակ ծաղիկները՝ տերեւներու վիզին միացուած են ճիւղին։ Պտուղը իր մէջ ունի փոսեր, ուր կը կազմուին սերմերը: Սերմերը կը պարունակեն իւղ, որ պատասխանատու է սուրճի իւրայատուկ բոյրին, ինչպէս նաեւ քոֆէինին։

Արապիքա սուրճէն պատրաստուած սուրճը ամէնաքիչ քոֆէին պարունակող սուրճի տեսակն է: Անոր հատիկի երկարութիւնը 9-էն 12 մմ է: Արապիքա սուրճը կը կազմէ համաշխարհային սուրճի արտադրութեան 80%-ը։

Բոված սուրճի հատիկներէն պատրաստուած սուրճի մասին առաջին յիշատակումը եղած է արաբ գիտնականներէն, որոնք գրած են, որ անիկա օգտակար է իրենց աշխատանքային ժամերը երկարելու համար: Արաբական թերակղզիի հարաւը գտնուող Եմէնի մէջ արաբական նորարարութիւնը՝ տապկուած հացահատիկէն ըմպելիք պատրաստելու մասին, նախ տարածուեցաւ եգիպտացիներու եւ թուրքերու շրջանին մէջ, այնուհետեւ գտաւ իր ճանապարհը աշխարհով մէկ: Այլ գիտնականներ կը կարծեն, որ սուրճի բոյսը եկած է Եմէնէն՝ հիմնուելով նախիսլամական դարաշրջանին Եմէնի Ալ-Ուտայնայի մէջ սուրճի եւ խաթի հետ միասին աճեցնելու եմէնական աւանդոյթի վրայ:

Կենսաբանութիւն

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Վայրի բոյսերը կ'աճին 9-էնց 12 մեթր բարձրութեան վրայ եւ ունին բաց ճիւղեր՝ միմիանց հակառակ, ձուաձեւէն երկարաւուն, 6-12 սմ երկարութեամբ եւ 4-8 սմ լայնութեամբ, մուգ կանաչ փայլուն: Անոր ծաղիկները սպիտակ են, 10-15 մմ տրամագիծով, կ'աճին առանցքային ողկոյզներով։ Սերմերը ունին 10-15 մմ տրամագիծ, կը հասունանան վառ կարմիրէն մինչեւ մանուշակագոյնի եւ սովորաբար կը պարունակեն երկու սերմեր, որոնք յաճախ կը կոչուին սուրճի հատիկներ:

Արապիքա սուրճն առաջին անգամ գիտականօրէն դասակարգուած է Անթուան ​​տէ Ժիւսիէի կողմէ, որ զայն անուանած է Jasminum arabicum՝ Ամստերդամի Բուսաբանական այգիէն նմոյշ մը ուսումնասիրելէն յետոյ: Linnaeus-ըզ այն դրաւ իր տեսակի Coffee-ի մէջ 1737 թվականին:

Տարբերութիւնը արապիքա սուրճի եւ Ռոպուսթայի միջեւ

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Համային առումով Robusta-ն աւելի դառն համ ունի, քան արապիքան: Պատճառն այն է, որ Robusta-ն կը պարունակէ 2,7% աւելի շատ քոֆէին, քան Արապիքան, որ կը պարունակէ մօտավորապօս 1,5% քոֆէին, ապա արապիքան կը պարունակէ 60% աւելի շատ ճարպ[1]:

Սուրճ արապիքա[2]
Սուրճ արապիքա
Դասակարգում
Թագավորութիւն  Բոյսեր (Plantae)
Ենթատիպ Սերմնաոր բոյսեր (Spermatophytes)
Կարգ Բոգածաղկաւորներ (Gentianales)
Ընտանիք Տորոնազգիներ (Rubiaceae)
Ենթաընտանիք Ixoroideae
Տրիբա Coffeeae
Ցեղ Սրճենի (Coffea)
Տեսակ Սուրճ արապիքա (C. arabica)
Միջազգային անվանում
Coffea arabica

L., 1753

Կարգավիճակ
Յատուկ պահպանութեան կարգավիճակ՝
Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սուրճ արապիքա» հոդվածին։

Ծանօթագրութիւններ

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
  1. (արաբերեն) بن عربي, 2024-06-11, https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D9%8A, վերցված է 2024-10-29 
  2. (հայերեն) Սուրճ Արաբիկա, 2024-02-22, https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B3_%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%AB%D5%AF%D5%A1, վերցված է 2024-10-29