Ջորի

Ջորի (լատ.՝ mūlus)՝ էշի եւ բիգայի խաչասերման արդիւնքն է։ «Ջորի» եզրը սկզբնապէս կը կիրարկուէր տարբեր տեսակի երկու կենդանիներու որեւէ սերունդի վրայ, այն ինչ որ ներկայիս կը կոչուի «հիպրիտ»։

Ջորի մը Արժանթինէն։

Արտաքին յատկանիշներով ջորին ներկայացնում է ձիու եւ էշի միջեւ ինչ֊որ միջին բան։ Մեծութեամբ գրեթէ հաւասար է ձիուն եւ նման է անոր մարմնի կառուցուածքին, սակայն կը տարբերուի գլխի, ազդրերու եւ սմբակներու ձեւով, ականջներու երկարութեամբ եւ պոչի արմատին մօտ կարճ մազերով։ Բուրդի գոյնով նման է մօրը, ձայնով՝ հօրը (էշին)։ Ջորիի առաւելութիւնները կը կայանան մեծ դիմացկունութեան եւ քաշող ուժի մէջ։

Ջորիներուն աւելի դիւրին է բազմացնել, եւ սովորաբար աւելի մեծ են քան լոշակները։ Նաեւ մահացութիւնը ջորիներու շրջանին մէջ շատ աւելի ցածր է։ Ջորիներու եւ լոշակներու արուները անպտուղ են, ինչպէս նաեւ էգերուն մեծ մասը (յայտնի են էգ ջորիներու ձիերու եւ էշերու հետ զուգաւորելէ սերունդ ստանալու քանի մը դէպքեր)։ Այս տեղի կ՚ունենայ քրոմոսոմներու տարբեր քանակի պատճառով. ձիերը ունին 64 քրոմոսոմ, իսկ էշերը՝ 62։ Ջորիի հիմնական գոյնը կը որոշուի բիգայի գոյնով։

Կը տարբերուին ձիերէ աւելի մեծ կեանքի տեւողութեամբ (կ՚ապրին մինչեւ 40 տարի), հիւանդութիւններու նկատմամբ աւելի քիչ զգայունութեամբ, կերին եւ խնամքին նկատմամբ անպահանջկոտութեամբ։ Աշխատունակութեամբ կը տարբերին ջորիներու երկու տեսակ, բեռնակիր եւ լծկան։ Բեռնակիր կենդանիներու բարձրութիւնը վիզին մօտ 110-140 սմ է, լծկաններունը՝ մինչեւ 160 սմ։ Բեռնակիր ջորիները կը կշռեն 300-400 կգ, լծկանները՝ 400-600 կգ։ Քարշող ուժը կախուած աշխատանքի բնոյթէն եւ անհատական յատկանիշներէն կը կազմէ անոնց կշիռքի 18-20%-ը։ Որպէս կանոն, բոլոր ջորիներուն կ՚ամլացնեն 1,5-2 տարեկանին։ Աշխատանքի կը սկսին վարժեցնել 2 տարեկանին, լրիւ բեռնուածութեամբ կ՚աշխատին 4 տարեկանէն։ Ջորաբուծութեան մէջ հասուն կենդանիներուն եւ երիտասարդներուն պահելու մեթոտները հիմնականին մէջ նոյնն են ինչ ձիաբուծութեան մէջ։

Ջորեբուծութիւնը զարգացած է Ասիայի, Ափրիկէի, Եւրոպայի հարաւի, Հիւսիսային եւ Հարաւային Ամերիկաներու մէջ։ Ջորիներու համաշխարհային գլխաքանակը 1960-ականներ—1965 թուականներուն 13,8 միլիոն գլուխ էր, 1971 թուականին՝ 14,7 միլիոն։ ԽՍՀՄին մէջ ջորիներ կը բուծուէին Անդրկովկասին մէջ եւ Միջին Ասիոյ մէջ։ 1 Յունուար 1941 թուական-ին ԽՍՀՄ-ի մէջ կը հաշուարկուէր 6,3 հազար գլուխ, 1965 թուականին՝ 3,4 հազար, 1971 թուականին՝ 3,2 հազար։

Ստուգաբանութիւն

Ջորին կու գայ Գրաբարէն, որ իր կարգին անհասկնալի է։ Հին վրացերէն ჯორი (ǯori) բառը ազգակից է եւ գուցէ փոխառուած է հայերէնէն։

Հաւանաբար բառը կու գայ նախահնդեւրոպական ye/owo-ro- («լուծկան կենդանի») բառէն, yew- («կապել, լուծով միացնել») բառէն, որմէ կը յառաջանան սանսկրիդական यौति (yaúti), युवति (yuváti) («ինչ-որ բանով կապել, խառնել») բառերը եւ լիտուերէն’ jáuti («խառնել») բառը։