Պերթա Մորլի
| Պերթա Մորլի | |
|---|---|
| Ծնած է | 1878[1][2][3] |
| Մահացած է | 1973[1][2][3] |
Պերթա Մորլի (անգլերէն՝ Bertha B. Morley, 1878[1][2][3] - 1973[1][2][3]), ամերիկացի ուսուցիչ եւ օգնութեան աշխատող, դպրոցներ եւ որբանոցներ վարած է Օսմանեան կայսրութեան մէջ եւ երեխաներ փրկած է Հայոց Ցեղասպանութեան օրերուն, իր օրագիրներուն մէջ արձանագրելով ականատեսի էական վկայութիւններ։
Կենսագրական գիծեր
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Ծնած է Մենթըր, Օհայօ։ Յաճախած է Օպերլին գոլէճը (1895-1898), բայց չէ աւարտած՝ առողջական տկար պայմաններուն պատճառով։
1898-1900-ին յաճախած Լէյք Էրիի երաժշտանոցը, իսկ 1904-ին մաս կազմած է Նիւ Ինկլընտի երաժշտանոցը (Պոսթըն)[4]։
1905-1910-ին ուսուցչութիւն ըրած է Ամերիկեան Միսիոնարական Ընկերակցութեան գիշերօթիկ դպրոցին մէջ (Փլէզընթ Հիլ, Թենըսի)։
1911-ին ճամբորդած է Մարզուան (Փոքր Ասիա), այցելութիւն տալու իր քրոջ ու քեռայրին, որ տեղւոյն ամերիկեան միսիոնարական հիւանդանցը կը վարէին[5]։
Աշխատանքը Օսմանեան Թուրքիոյ մէջ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]1911-1913-ին ուսուցչութիւն ընելէ ետք Կէտիկփաշայի (Պոլիս) ամերիկեան վարժարանին մէջ, 1913-1916-ին անցած է Արեւմտեան Թուրքիոյ միսիոնարական առաքելութեան եւ դասաւանդած է Անատոլիա աղջկանց վարժարանին մէջ (Մարզուան)։
Հայոց Ցեղասպանութեան ականատես
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Ապրիլ-Սեպտեմբեր 1915-ին, ականատես եղած է Հայոց Ցեղասպանութեան առաջին շրջանին եւ օրագիր պահած։ Իր օրագրութեան մէջ, Մորլի նկարագրած է ցեղասպանութեան աստիճանական զարգացումը՝ Մարզուանի հայութեան կործանումը, հայկական ունեցուածքի կողոպուտը եւ հայ կիներու եւ երեխաներու բռնի իսլամացումը։ Ան նաեւ վկայած է օսմանեան իշխանութիւններու փորձերը՝ ոճրային գործունէութիւնը ծածկելու[4][6]։
Վերադարձ դէպի Միացեալ Նահանգներ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]1916-ին, Մարզուանի միսիոնարական հաստատութիւնները փակուած են կառավարութեան կողմէ եւ Մորլի ստիպուած է վերադառնալ Միացեալ Նահանգներ, ուր դասընթացքներու հետեւած է 1916-1917-ին։
Աշխատանքը Լիբանանի մէջ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]1918-1919-ին, Ամերիկեան Կարմիր Խաչի հետ վերադարձած է Միջին Արեւելք գաղթականներու օժանդակութեան սատարելու։ Անթուրայի (Լիբանանի) 630 երեխաներու որբանոցի տեսուչը եղած է, մեծ մասով՝ հայ։ Ան որդեգրած է 11 հայ մանուկներ։
Վերադարձ դէպի Թուրքիա
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Թուրքիոյ պարտութենէն ետք, Մարզուանի միսիոնարական հաստատութիւնները վերաբացուած են, եւ Մորլի վերադարձած է հոն իր երեխաներով, «Անատոլիա» աղջկան վարժարանի տնօրէնութիւնը վարելով։ Սակայն, Մարտ 1921-ին «Անատոլիա» գոլէճը վերստին փակուած է թրքական կառավարութեան կողմէ, իսկ Մորլի ու անոր երեխաները փոխադրուած են Իզմիր, ուր ան Իզմիրի աղէտի ականատես եղած է Սեպտեմբեր 1922-ին, հայ աղջկանց որբանոցէն բազմաթիւ երեխաներ փրկելով եւ ամիրիկեան առեւտրական նաւու մը միջոցաւ զանոնք փախցնելով Աթէնք։
Մորլի դասաւանդած է Սելանիկի ամերիկեան աղջկանց վարժարանին մէջ մինչեւ Յունիս 1923, իսկ երբ Մարզուանի աղջկանց վարժարանի վերստին բացուած է, հոն վերադարձած է 1924-1925-ին, որմէ ետք մեկնած է Միացեալ Նահանգներ առողջական պատճառներով։ Իր երեխաները դպրոց դնելով, համալսարանական ուսումը աւարտած է 1929-ին։
Սելանիկի «Անատոլիա» գոլէճի տնօրէնուհի
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]1929-1941-ին, Մորլի Սելանիկի «Անատոլիա» գոլէճի աղջկանց վարժարանի տնօրէնուհի եղած է։ Հոն ծառայած է մինչեւ գերմանական ներխուժումը Յունաստան՝ Բ. Աշխարհամարտին։
Յետագայ կեանքը
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Աշխարհամարտէն ետք վերադարձած է Միացեալ Նահանգներ, հանգստեան կոչուելով 1945-ին։ Չորս տարի ետք, փոխադրուած է Քալիֆորնիա՝ իր հիւանդ քրոջ հոգ տանելու։
Պերթա Մորլիի օրագրութիւնը առաջին անգամ հրատարակուած է 2000 թուականին, Լոնտոնի «Կոմիտաս» հիմնարկին կողմէ[7]։
Ծանօթագրութիւններ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Swartz A. Open Library — 2007.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Faceted Application of Subject Terminology
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: open data platform — 2011.
- ↑ 4,0 4,1 Morley Bertha Belle (2000)։ Kaiser Hilmar, խմբգր․։ Marsovan 1915: The Diaries of Bertha B. Morley (անգլերէն)։ Princeton: Gomidas Institute։ էջ xii
- ↑ McGrew William (2015)։ Educating Across Cultures: Anatolia College in Turkey and Greece (անգլերէն)։ Lanham: Rowman & Littlefield։ էջ 94
- ↑ Mann Michael (2004)։ The Dark Side of Democracy: Explaining Ethnic Cleansing (անգլերէն)։ Cambridge: Cambridge University Press։ էջեր 150–51
- ↑ «ՊԵՐԹԱ ՄՈՐԼԻ (մահ՝ 22 Մարտ, 1973)»։ Armenian Prelacy (en-US)։ արտագրուած է՝ 2025-09-01