Մուրացան
| Մուրացան | |
|---|---|
 | |
| Ծննդեան անուն | հայ.՝ Գրիգոր Տեր-Հովհաննիսյան |
| Ծնած է | 13 Դեկտեմբեր 1854 |
| Ծննդավայր | Շուշի, Շամախիի նահանգ, Ռուսական Կայսրութիւն[1] |
| Մահացած է | 25 Սեպտեմբեր 1908 (53 տարեկանին) կամ 12 Սեպտեմբեր 1908[2] (53 տարեկանին) |
| Մահուան վայր | Թիֆլիս, Ռուսական Կայսրութիւն |
| Քաղաքացիութիւն |
 Ռուսական Կայսրութիւն |
| Ուսումնավայր | Շուշիի Թեմական դպրոց |
| Երկեր/Գլխաւոր գործ | Գէորգ Մարզպետունի |
| Տեսակ | Պատմավէպ եւ տրամա |
| Մասնագիտութիւն | գրագէտ, արձակագիր |
Մուրացան (Գրիգոր Տէր Յովհաննէսեան, 13 Դեկտեմբեր 1854, Շուշի, Շամախիի նահանգ, Ռուսական Կայսրութիւն[1] - 25 Սեպտեմբեր 1908 կամ 12 Սեպտեմբեր 1908[2], Թիֆլիս, Ռուսական Կայսրութիւն), հայ գրող։
Կենսագրութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Մուրացան, ծնած է Լեռնային Ղարաբաղի՝ Շուշի քաղաքին մէջ։ Նախակրթութիւնը ստացած է ծննդավայրին մէջ։ Հօր մահուան եւ ընտանիքի թշուառութեան պատճառով, նախակրթարանը աւարտելէ ետք՝ կը նուիրուի ինքնազարգացման։ Երկու տարի ուսուցչութիւն կ'ընէ, որմէ ետք՝ նիւթական պայմանները բարելաւելու նպատակով կը տեղափոխուի Թիֆլիս։ Թիֆլիսի մէջ, կը ստանձնէ հաշուապահի պաշտօն, հայ առեւտրական տան մը մէջ, ուր կը ծառայէ 29 տարի՝ մինչեւ իր մահը։ Իր հանգիստի պահերը միայն կը տրամադրէ գրականութեան։ Կ'աշխատակցի «Նոր Դար», «Թատրոն», «Լումայ», «Արձագանգ» թերթերուն։
Հաւանաբար շատ համեստ, անշուք, լռակեաց եւ խոնարհ, բայց չափազանց դիւրազգած մարդ մը եղած ըլլալուն համար, չէ արժանացած իր ժամանակակիցներու գնահատութեան եւ քաջալերանքին։
Մշտատեւ ծանր աշխատանքը, ընտանեկան դժուարութիւնները, նիւթական խեղճ վիճակը, կը քայքայեն իր առողջութիւնը եւ ջիղերը։ Ի վերջոյ կը կորսնցնէ իր մտային հաւասարակշռութիւնը եւ կը փոխադրուի հիւանդանոց, ուր կը մեռնի 1908-ին, 54 տարեկանին։
Գլխաւոր գործերը[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Ժամանակակից կեանքէն առնուած իրապաշտ վէպեր ու վիպակներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
Ինչպէս՝ «Խորհրդաւոր Միանձնուհի», «Նոյի Ագռաւը» եւ «Առաքեալը», որոնց մէջ Մուրացան պատկերացուցած է ժողովուրդի ծանր վիճակը գիւղին մէջ, հոն տիրող խաւարը, զարհուրելի թշուառութիւնն ու գիւղական ցեղերու, վաշխառուներու գործած աւերը. Մուրացան կ'ըսէ.- «Գիւղացիի ծանր վիճակին պատճառը, անոր տգէտ եւ անուս ըլլալն է։ Գիւղն ու գիւղացին կարելի է փրկել, եթէ մտաւորականութիւնը երթայ գիւղ եւ աջակցի գիւղացիիին»։
Պատմական վէպեր[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
«Ռուզան» թատերգութիւնը, Անդրէաս Երեց», «Աշոտ Երկաթ», ինչպէս նաեւ՝ «ԳԷՈՐԳ ՄԱՐԶՊԵՏՈՒՆԻ» վէպը, որ երկերու իր գլուխ գործոցն է։ Այս վէպին նիւթը կը դառնայ Հայաստանի մեջ՝ 10–րդ դարում արաբական տիրապետութեան դեմ, հայ ժողովուրդին մղած անկախութեան պայքարի դեպքերուն շուրջ։ Աշոտ Երկաթ արքունիքը ապաստանած է Գառնիի ամրոցը։ Հայ իշխանները իրենց բերդերը քաշուած են եւ չեն ուզեր կռուիլ։ Թագաւորը սիրահարած է Ուտիքի իշխանին կնոջ, պատճառ դառնալով ներքին պառակտումներու եւ երկրի աւերման։ Միայն Գէորգ Մարզպետունին է որ իր անձն էր ընթացքով եւ խրախուսական խոսքերով կը յաջողի կազմակերպել զորքը, միացնել իշխանները եւ երկիրն դուրս վտարել թշնամին․ «Սիրելի զինակիցնե՛ր, ես ձեր երդումը լսեցի. Այժմ էլ դուք ի՛մը լսեցէք. Երդւո՛ւմ եմ ձեր առաջ, երդւում եմ Յաւիտենականի անունով, երդւում եմ իմ հայրենիքի արեւով եւ այս սուրբ գերեզմանով (Ս. Մաշտոցի), որ չեմ վերադառնայ այլ եւս իմ ընտանեաց գիրկը, չեմ մտնիլ իմ. յարկի տակ, մինչեւ վերջին հագարացին չհալածեմ հայրենի սահմաններից։ Թո՛ղ կործանէ ինձ Աստուած, թո՛ղ քրիստոնեան ինձ Յուդա եւ հայը՝ Վասակ անուանէ, եթէ ես երբեք դրժեմ իմ ուխտին եւ երդմանը։ Ես պիտի ապացուցանեմ, որ ամրոցների եւ իշխանական զօրութեան մէջ չի ամփոփւում հայրենիքի ոյժը, այլ նրա որդիների անձնուիրութեան մէջ. պիտի ապացուցանեմ, որ քսան անձնազոհ նահատակներն աւելի արժէն, քան քսան հազար զինուորներից կազմած բանակը...: Օն ուրեմն, յառաջ. Հայի Աստուածը մեզ օգնական. Հայի խաչը մեզ ապաւէն»...։
Ընդհանուր առմամբ Մուրացան միտումնաւոր գրող է եւ կը դաւանի ազգային եւ ընկերային որոշ գաղափարներ։ Անկէ դուրս՝ կը մերժէ ուրիշ ամէն տեսակէտ։ « Ամէն մի գործ ստեղծելու ժամանակ իմ աչքի առաջ ունեցել եմ հայ ժողովուրդը, նրա անցեալը, նրա պատմութիւնը, նրա տխուր ներկան, լաւ կամ գրեթէ վատ, նրա համար եմ գրել, նրան եմ կամեցել իմ մտքերն ու զգացումներն հաղորդել»։
«Չեմ աշխատել գրուածքներս ազատ պահել ժամանակակից ցաւերին վերաբերեալ տենդենցիայից, թէպէտ հաւատացած եմ եղել, որ այդ տեսակ գրուածքների կեանքը կարճ է լինում։ Ինձ ոգեւորել է իմ ժամանակակից եղբայրներին պիտանի լինելու միտքը եւ ոչ թէ անմահ գրողների շարքը անցնելու տենչանքը»։ «Այն գեղջուկ խրճիթները, այն աննշան տնակները, որոնց մէջ ապրում են ցնցոտիներով ծածկուած մանկտիք եւ որոնց շատ անգամ արհամարհում են մեծամեծ իշխանները, նոյնիսկ դրանք են, որ ամփոփում են իրենց մէջ հայրենիքի ոյժը»։
Մուրացան իրականութիւնը նկարած է ոչ թէ այնպէս ինչպէս որ է, այլ իր սեփական իտէալներուն համաձայն։