Մարտիրոս Ալթունեան

Մարտիրոս Ալթունեան;
Ծնած է	1888
Ծննդավայր	Պուրսա, Հիւտավենտիկեր նահանգ, Օսմանեան Կայսրութիւն
Մահացած է	20 Դեկտեմբեր 1958
Մահուան վայր	Պէյրութ, Լիբանան
Քաղաքացիութիւն	Լիբանան
Ազգութիւն	Հայ
Ուսումնավայր	Փարիզի Գեղարուեստից դպրոցը
Երկեր/Գլխաւոր գործ	Լիբանանի Խորհրդարան
Մասնագիտութիւն	ճարտարապետ, շքանշաններ ձեւաւորող

Մարտիրոս Ալթունեան (1888, Պուրսա, Հիւտավենտիկեր նահանգ, Օսմանեան Կայսրութիւն^[1] - 20 Դեկտեմբեր 1958(1958-12-20)^[1], Պէյրութ, Լիբանան^[1]) Լիբանանահայ ճարտարապետ:

Ալթունեան աւարտած է Փարիզի Գեղարուեստից Դպրոցը, Ֆրանսա, 1918 թուականին:^[2]Զուգահեռաբար ուսումը կատարելագործած է նկարչութեան մէջ։

Գործերը[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Մարտիրոս Ալթունեան ապրած է երկու համաշխարային պատերազմները, տեսած է տառապանքը եւ կորուստը ազգերուն ու քաղաքներուն, տեսած է ոճիրներ եւ արիւն, արհաւիրքներ ու կսկիծներ: Իր ստեղծագործական կոթողներուն մէջ առկայ են խաղաղութեան կոչը, ինչպէս նաեւ՝ սիրոյ եւ համերաշխութեան պատկերները^[3]:

Անոր գործերէն են՝

Լիբանանի մէջ Հայոց ցեղասպանութեան սուրբ նահատակներուն նուիրուած առաջին յուշակոթողը` Ֆըրն Շըպպեքի Ազգային գերեզմանատան մէջ^[4],

Անոնց, որոնք բաց աչքով կապոյտին նայեցան

Անոնց, որոնք ափ մը հողի եւ աղօթքի մրմունջի մը կարօտ մնացին Անոնց, որոնք ոսկորտիքը անապատի կիզիչ արեւուն տակ փշրուեցան Անոնց, որոնք հայրենի հողէն ու զուլալ ջուրէն ի սպառ զրկուեցան

Այն բիւրաւոր նահատակ հայորդիներուն իբրեւ յուշարձան կը կերտէ իրենց մէկ արիւնակից-ազգակիցը:

- Մարտիրոս Ալթունեան

Լիբանանի Խորհրդարանին Շէնքը, Պէյրութ (1931),

Պէյրութ քաղաքին Նըժմէ հրապարակին «Ալ-Ապըտ» Ժամացոյցին Աշտարակը (1934),

Արդիականի ու արաբական ազգային աւանդականի շաղկապումով նախագծած է Պէյրութի ծովեզերեայ նաւահանգիստի ափին «Ապու Պաքըր» մզկիթը,
Ազունիէի Առողջարանը, Շուֆ, Լիբանան (1937)
Նախագծած եւ կառուցած է Անթիլիասի Ս․ Գրիգոր Լուսաւորիչ տաճարը (1940),

Նախագծած է Անթիլիասի նահատակաց մատուռ յուշարձանը (1939),
Երուսաղէմի Ս․ Հռիփսիմէ մատուռը (1946),
Պաղտատի Ս․ Գրիգոր Լուսաւորիչ եկեղեցին (1957),
Մելգոնեան Կրթական Հաստատութեան հիմնադիրներու դամբարանը (Ֆրանսահայ Լէոն Մուրատով ճարտարապետին հետ), Կիպրոս, որ փոխարինած է տախտակամածէ աւելի հին դամբարան մը, 1956 թուականին:^[2]^[5]^[6]
Արքայական համալիրը (մզկիթ, մատենադարան, դահլիճ եւ այլն) Ամման (Յորդանան),
Վատիկանի պատուէրով, յոյն կաթոլիկ Ս. Պօղոս մայր տաճարը (1947-1950), Լիբանանի Հարիսա գիւղին մօտ։
Լիբանանի Նահր Քելպի ժայռերուն վրայ յուշագրութիւններ,
Մարտիրոս Ալթունեան սիրայօժար ընդունած է Խալիլ Պատաուի շրջանի, Ռըմէյլ թաղի Ս. Յարութիւն եկեղեցւոյ յատակագիծին պատրաստութիւնը, նաեւ ղեկավարած՝ ամբողջ շինութիւնը, առանց վարձատրութեան (1930)^[7]:

Ալթունեանի գեղանկարչական գործերէն են՝

Երուսաղէմի ժառանգաւորաց վարժարանի դահլիճին մեծ (12 մ²) կրօնապատմական հինգ որմնանկարները, Թադէոս եւ Բարդողիմէոս առաքեալներու, Վարդան, Յակոբոս, Հեղինէ սուրբերու սրբապատկերները (1949-1950)
Նիւ Եորքի համաշխարհային ցուցահանդէսի Լիբանանի վրանին նկարազարդումները եւ ծովանկարները,
Անթիլիասի մայր տաճարին «Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորիչը կը մկրտէ Տրդատ արքան» կտաւը եւ Աւագ խորանին Աստուածամօր սրբանկարը (բնորդը՝ Ալթունեանի կինն է):

Հեղինակ է նաեւ քանդակային գործերու՝ (Լիբանանի ազգային զինանշան)։

Գործերուն բնոյթը[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Իր ճարտարապետական ստեղծագործութեան ժամանակաշրջանին ան ներքին հոգեկան ու մտային գաղափարական եւ կրօնաշունչ նկարագիրով գծագրած է Քրիստոսի Յարութեան խորհուրդը, Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչին տեսիլքը եւ Ս. Մեսրոպ Մաշտոցի այբուբենի աստուածային գիւտը:

Երբեմն կեանքի անարդարութիւնները, մարդու նենգամիտ չարութիւնները, անհանդուրժող ու ոխակալ աշխարհի կենսավիճակները արտացոլուած են իր «Ծովու պատկերի» ստեղծագործութիւններուն մէջ:

Բարիի եւ չարի, աղքատի եւ հարուստի յաւերժական պայքարը ան կը բանայ թռիչքաձեւ ու երկնասլաց ճարտարարուեստի կառոյցներով:

Ան իր հայեցի դրոշմով ու նկարագիրով անմահացած է եւ իրեն հետ անմահացուցած՝ ամբողջ հայ ժողովուրդը ո՛չ միայն Լիբանանի, այլեւ՝ ամբողջ աշխարհի մէջ:

Պարգեւներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ճարտարապետ Մարտիրոս Ալթունեան բազմիցս պարգեւատրուած է զանազան շքանշաններով, որոնց շարքին` Լիբանանի Հանրապետութեան նախագահներէն Էմիլ Էտտէի եւ Պշարա Խուրիի կողմէ` «Գնահատանք»ի շքանշանով^[8]:
2011-ին, Լիբանանի «Էն. Տի. Եու.» համալսարանին մուտքին տեղադրուած է անոր կիսանդրին:
Պէյրութի կեդրոնական փողոցներէն մէկը կոչուած է ճարտարապետ Մարտիրոս Ալթունեանին անունով:

Ցուցահանդէսներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ալթունեանի գործերը ցուցադրուած են Երեւանի մէջ (1999)։

Արտաքին յղումներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Մարտիրոս Ալթունեան

Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 Հայկական սովետական հանրագիտարան / խմբ. Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q164396"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124405912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6429958"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718"></a>
↑ ^2,0 ^2,1 THE LEGACY OF MODERN ARCHITECTURE IN BEIRUT, 1950-1975 Archived 2013-08-07 at the Wayback Machine. by Andre Trad Woldview Cities
↑ Մարտիրոս Ալթունեանի վաստակը
↑ Մարտիրոս Ալթունեան
↑ The Armenians of Cyprus Page 31 by Alexander-Michael Hadjilyra
↑ Nejmeh Square with aerial photo of Abed clock tower
↑ Խալիլ Պատաուի շրջանի, Ռըմէյլ թաղի Ս. Յարութիւն եկեղեցւոյ յատակագիծին պատրաստութիւնը
↑ Շքանշաններ

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q1239328"_data-entity-id="Q2657718">[[:hy:s:Հայկական_սովետական_հանրագիտարան|Հայկական_սովետական_հանրագիտարան]]<span_class="wef_low_priority_links">_/_խմբ._[[:Վիքտոր_Համբարձումեան|Վ.&nbsp;Համբարձումյան]],_[[:Կոստանդին_Խուդաւերդեան|Կ.&nbsp;Խուդավերդյան]]_—_[[:d:Q124405912|Հայկական_հանրագիտարան_հրատարակչություն]],_1974.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q164396"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124405912"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6429958"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718"></a></div>-1] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 Հայկական սովետական հանրագիտարան / խմբ. Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q164396"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124405912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6429958"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718"></a>

[worldview-2] 2,0 ^2,1 THE LEGACY OF MODERN ARCHITECTURE IN BEIRUT, 1950-1975 Archived 2013-08-07 at the Wayback Machine. by Andre Trad Woldview Cities

[3] Մարտիրոս Ալթունեանի վաստակը

[4] Մարտիրոս Ալթունեան

[5] The Armenians of Cyprus Page 31 by Alexander-Michael Hadjilyra

[6] Nejmeh Square with aerial photo of Abed clock tower

[7] Խալիլ Պատաուի շրջանի, Ռըմէյլ թաղի Ս. Յարութիւն եկեղեցւոյ յատակագիծին պատրաստութիւնը

[8] Շքանշաններ

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]