Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին

Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին
Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին;
Հիմնական տեղեկութիւններ
դաւանանք	Հայ Առաքելական Եկեղեցի
Շրջան	Վաղարշապատ
Ներկայ վիճակ	Կանգուն
Ճարտարապետական նկարագրութիւն
Հիմնադրուած	303
Առանձնայատկութիւններ

Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածինը^[1] Հայ Առաքելական Եկեղեցւոյ հոգեւոր եւ վարչական կեդրոնն է, որ կը գտնուի Հայաստանի Էջմիածին քաղաքին մէջ։

Այստեղ կը գտնուի Էջմիածինի Մայր Տաճարը, որ ըստ Գրիգոր Լուսաւորիչի նկարագրման, հիմնուած է իր երազին մէջ տեսած Յիսուսի իջման վայրին մէջ եւ կառուցուած է Գրիգոր Լուսաւորիչի ու Տրդատ Գ. թագաւորի կողմէ 303 թ.։

Այն աշխարհասփիւռ հայութեան գերագոյն մասի սրբազան ուխտատեղին է եւ Ամէնայն Հայոց Կաթողիկոսութեան նստավայրը՝ Վեհարանը։

Եկեղեցւոյ պատմութիւնը ամփոփող պատմական յուշարձանները, թանգարանները, գրադարանները եւ Մայր Տաճարը կը ներկայացնեն հայոց բազմադարեան պատմութիւնը, գրականութեան եւ արուեստի բացառիկ արժէքները, հոգեւոր մշակոյթի գանձերը^[2]^[3]։ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածինը մեծ պատասխանատուութիւն կը կրէ թէ այստեղ ստեղծուած եւ թէ Եկեղեցւոյն նուիրաբերուած մշակութային արժէքներու պահպանութեան համար։

Մայր Աթոռը կ՚իրականացնէ սոցիալական, մշակութային եւ դաստիարակչական ծրագրեր Հայաստանի, ինչպէս նաեւ սփիւռքի մէջ։

Պատմութիւն

Կիլիկիոյ հայկական թագաւորութեան անկումէն ետք կաթողիկոսական աթոռը յայտնուեցաւ իսլամադաւան տարբեր իշխանութիւններու տիրապետութեան տակ, որոնք ծանր հարկատուութեան ենթարկեցին այն։ Շատ յաճախ կաթողիկոսները գահէն կը հեռացուէին կամ գահ բարձրանում մուսուլման տիրակալներու կամայականութեամբ։ Այս ամէնը առիթ կը ստեղծէր նաեւ ներքին երկպառակութեան եւ պայքարի։ Տարբեր խմբաւորումներ կը պայքարէին կաթողիկոսական գահի համար։

Աթոռը այլեւս դադրած էր բովանդակ հայութեան համազգային-եկեղեցական շահերը արտայայտող կեդրոն լինելու իր առաքելութենէն, դարձած էր իշխող մահմետականներու շահատակութիւններու, զեղծումներու եւ անմիաբանութեան արտայայտիչ։ Պետականութենէն զուրկ ժողովուրդին համախմբելու եւ առաջնորդելու միակ ազգային կառոյցը մնացած էր եկեղեցին։ Կիլիկեան իրականութիւնը այլեւս ի զօրու չէր կատարել այդ վեհ առաքելութիւնը։ Կաթողիկոսական աթոռի դերն ու նշանակութիւնը վերականգնելու եւ ամրապնդելու համար այն պէտք է վերահաստատուէր իր նախնական տեղը՝ Էջմիածինի մէջ։

1430-ական թուականներուն Հերմոնացին եւ Մեծշոփեցին պարբերաբար հանդիպումներ կ՚ունենան Մեծ Հայքի նշանաւոր վարդապետներու, թեմակալ առաջնորդներու, մեծատուններու հետ։ Շարժումը ձեռք կը բերէր լայն ժողովրդականութիւն։ Կաթողիկոսական աթոռի տեղափոխման հաւանութիւն կու տան նաեւ կիլիկեան հոգեւորականներէն շատերը։ Քայլեր կը ձեռնարկուին նաեւ Ս. Էջմիածինի վանքը տնտեսապէս հզօրացնելու եւ բարւօք վիճակ ստեղծելու ուղղութեամբ։ 1431 թուականին Սիւնեաց իշխան Ռուստամ Օրբելեանը Ս. Էջմիածինին կը նուիրէ 7 խոշոր գիւղեր (Վաղարշապատ, Օշական, Նորագաւիթ, Մուղնի, Աղաւնատուն եւ այլն)։ Վանքին մէջ կը սկսին շինարարական վերանորոգման աշխատանքներ։

Շուտով շարժման ղեկավարները յատուկ հրաւիրագիր կ՚ուղարկեն Սիս՝ Հայոց կաթողիկոս Գրիգոր Թ. Մուսաբեկեանցին Վաղարշապատ տեղափոխուելու եւ կաթողիկոսութիւնը այստեղ շարունակելու առաջարկութեամբ։ Գրիգոր Թ–ն ծերութեան պատճառով չի կրնար տեղափոխուիլ, սակայն իր գրաւոր համաձայնութիւննը կու տայ կաթողիկոսական նոր ընտրութիւններ կատարելու եւ Մայր աթոռը Էջմիածին տեղափոխելու վերաբերեալ։ 1441 թուականի Ապրիլին սկսան Երեւան ժամանել ազգային-եկեղեցական ժողովի մասնակիցները՝ 300 հոգի։ Հայաստանի մէջ իշխող կարայ-կոյունլու Ջահան շահը իր ենթականերուն հրահանգ տուած էր ըստ ամէնայնի աջակցիլ կաթողիկոսական ընտրութիւններուն։

25 Մայիսին տեղի ունեցան կաթողիկոսական ընտրութիւններ, որու արդիւնքով կաթողիկոս ընտրուեցաւ չէզոք, սակայն շատ ճանչցուած ու յարգուած հոգեւորական՝ Կիրակոս Վիրապեցին։ Ան ծնունդով վասպուրականցի էր, եղած էր ճգնաւոր Խոր Վիրապի մէջ, պաշտօնաված էր Ղրիմի Կաֆա քաղաքին մէջ։ Յայտնի էր իր սրբակենցաղ ու խոնարհ նիստուկացով։ 28 Մայիսին 12 եպիսկոպոսներու ձեռքով Կիրակոս Վիրապեցին կ՚օծուի Ամէնայն Հայոց կաթողիկոս։ Յատկանշական է, որ ինչպէս կաթողիկոսի օծումը, այդպէս ալ ընտրութեան հետեւած միւռոնի օրհնութիւնը կատարուեցաւ Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչի աջով, որ դէպքերէն քիչ առաջ Սիսիէն տեղափոխուած էր Էջմիածին։

Այսպիսով կաթողիկոսական այս ընտրութիւններով աւարտեցաւ Հայոց կաթողիկոսական աթոռի 1000-ամեայ աստանդականու դեգերումներով լեցուն շրջանը, այն վերադարձաւ իր բնական, նախնական վայրը։ Հայութեան համար այս իրադարձութիւնը ունեցաւ պատմական կարեւոր նշանակութիւն։ Վերստին Ս. Էջմիածինը դարձաւ հայ ժողովուրդի ոչ միայն հոգեւոր-եկեղեցական կեանքի, այլեւ անոր կրթական, մշակութային գործունէութեան, քաղաքական ակնկալութիւններու ու ազատագրական պայքարի կեդրոնը։

Եկեղեցիներ

Էջմիածինի Մայր Տաճար
Ս. Վարդան եւ Ս. Յովհաննէս Մկրտիչ մատուռ-մկրտարան
Սուրբ Հրեշտակապետաց եկեղեցի

Հոգեւոր նստավայրեր եւ կացարան

Միաբանական շէնք «Երեմեան խցեր»
Սարկաւագական կացարաններ «Ղազարապատ»
Վանատուն
Գէորգեան հոգեւոր ճեմարանի ուսանողական հանրակացարան
Միաբանական նոր շէնք

Թանգարաններ եւ ձեռագրատուներ

Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածինին մէջ կը գործեն թանգարաններ եւ գրադարաններ՝

Էջմիածինի Մայր Տաճարի թանգարան (նախկին՝ աւանդատուն)
Կաթողիկոսական թանգարան «Հին վեհարան»
Տպարան եւ Գրատուն (Հրատարակչական կեդրոն)
Խրիմեան թանգարան
Ալեք եւ Մարի Մանուկեան գանձատուն
Վաչէ եւ Թամար Մանուկեան ձեռագրատուն

Կրթական հաստատություններ

Գէորգեան Հոգեւոր ճեմարան
Գարեգին Ա. Աստուածաբանական-Հայագիտական Կեդրոն
Քրիստոնէական դաստիարակչութեան կեդրոն (Հին ճեմարան)
Էօրնէկեան Դպրոց

Վարչական շէնքեր

Միջեկեղեցական յարաբերութիւններու կեդրոն (նախկինին՝ Սինոդի շէնք)
Դիւանատուն
Հայրապետական հանդիսութիւններու կեդրոն

Դարպասներ

Վազգէնեան Դարպաս
Դուռն Տրդատայ
Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորիչի դարպաս

Այլ շինութիւններ

Մայր Աթոռին մէջ կը գտնուին հետեւեալ շինութիւնները՝

Ժամացոյցի աշտարակ
Հայոց ցեղասպանութեան զոհերու խաչքար-յուշարձան
Բաց Խորան
Յուշանուէրներու կեդրոն
Խաչքարեր, արձաններ եւ կաթողիկոսական դամբարաններ

Ծրագիրներ եւ ծառայութիւններ

Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածինը կ՚իրականացնէ շարք մը ծրագիրներ, ինչպէս՝

Հայորդեաց տուներ
Համալսարանի հոգեւոր հովուութիւն
Բանակի հոգեւոր հովուութիւն
Հիւանդանոցներ (ատամնաբուժարան, Իզմիրլեան բժշկական եւ Սուրբ Ներսէս Մեծ գիտաբժշկական կեդրոններ)
Որբանոց
Ծերանոց
Խաղահրապարակ (Ներսիսեան անտառ)
Բարեգործական ճաշարաններ
Բանտերու հոգևոր հովուութիւն
Հրատարակչական կեդրոն
Տեղեկատուական համակարգ
Շողակաթ հեռուստաալիք
«Էջմիածին» ամսագիր

Ծանոթագրութիւններ

↑ «Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին»։ www.armenianchurch.org։ արտագրուած է՝ 2021 թ․ օգոստոսի 29
↑ Jaloyan Vardan։ «Էջմիածնի կաթողիկոսության հիմնադրման քաղաքական և աստվածաբանական հանգամանքները [Theological and political circumstances of the foundation of the Etchmiadzin Catholicosate]»։ Religions in Armenia։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2014 թ․ ապրիլի 11-ին։ արտագրուած է՝ 2014 թ․ ապրիլի 11
↑ «The number of foreign tourists visiting Armenia expected to surge to one million»։ ARKA News Agency։ 2014 թ․ հունիսի 30։ «Foreign tourists usually visit the pagan temple of Garni, Geghard Monastery, Holy Etchmiadzin and Lake Sevan.»

Արտաքին հղումներ

Էջմիածնի Մայր Տաճար
Մայր աթոռ Սուրբ Էջմիածին Archived 2021-11-05 at the Wayback Machine.

[1] «Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին»։ www.armenianchurch.org։ արտագրուած է՝ 2021 թ․ օգոստոսի 29

[2] Jaloyan Vardan։ «Էջմիածնի կաթողիկոսության հիմնադրման քաղաքական և աստվածաբանական հանգամանքները [Theological and political circumstances of the foundation of the Etchmiadzin Catholicosate]»։ Religions in Armenia։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2014 թ․ ապրիլի 11-ին։ արտագրուած է՝ 2014 թ․ ապրիլի 11

[3] «The number of foreign tourists visiting Armenia expected to surge to one million»։ ARKA News Agency։ 2014 թ․ հունիսի 30։ «Foreign tourists usually visit the pagan temple of Garni, Geghard Monastery, Holy Etchmiadzin and Lake Sevan.»

[1]

[2]

[3]