Հայերը Չինաստանի Մէջ
.svg)
Հայերը Չինաստանի մէջ պատմական աղբիւրներուն մէջ առաջին անգամ կը յիշատակուին Բ. դարէն սկսեալ[1]։ Անոնք եղած են մետաքս եւ այլ ապրանքներ արտահանող վաճառականներ։
Դարերու ընթացքին, հայերը զբաղած են վաճառականութեամբ եւ բնակած են մեծ քաղաքներու մէջ։
ԻԱ. դարու առաջին քառորդին, Չինաստանի մէջ բնակող հայերուն թիւը կը հասնի 500[2]-1000[3] -ի։
Պատմութիւն
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Հին դարերուն եւ միջնադարուն գործող «Մետաքսի ճանապարհի» որոշ ուղիներ անցած են նաեւ Հայկական լեռնաշխարհով։
Մեծ Հայքի մայրաքաղաքներ՝ Արտաշատը, Տիգրանակերտը, Դուինը, Անին եւ այլ քաղաքներ՝ Վանը, Կարսը եւ այլն, նոյնպէս մասնակցած են միջազգային առեւտուրին, թէեւ ճանապարհին հիմնական հատուածը Հայաստանէն չէր անցած։
Վաղ միջնադարուն, հայ առեւտրականները ասորի-նեստորականներու հետ Զ. դարէն ետք յայտնուած են Չինաստանի մէջ եւ, ըստ կարգ մը հեղինակներու, փորձած են տարածել նեստորականութիւնը Չինաստանի մէջ[4]։
Հայ-չինական կապերու մասին առաջին տեղեկութիւնները հայ պատմագրութեան մէջ կարելի է տեսնել Մովսէս Խորենացիին քով, ըստ որուն՝ Մամիկոնեաններու եւ Օրբելեաններու հայ նախարարական տոհմերը ունէին չինական ծագում[5]։
Իրենց գործերուն մէջ Չինաստանի մասին գրած են հայ պատմիչներ՝ Սեբէոսը, Փաւստոս Բիւզանդը եւ Անանիա Շիրակացին։
Հայերը Չինաստանէն ներմուծած են մետաքս, ճենապակեայ իրեր եւ այլ ապրանքներ, իսկ արտահանած՝ գորգեր եւ կարմիրէ պատրաստուած ներկեր։
Առեւտուրի ապացոյցներ կան Գառնիի, Տիգրանակերտի, Դուինի եւ Անի մէջ եւ Ամբերդ ամրոցի հնագիտական պեղումներու ատեն յայտնաբերուած են չինական ճենապակին եւ այլ ապրանքներ։
Հայկական պատմական աղբիւրներուն, առասպելներուն եւ հեքիաթներուն մէջ Չինաստան ծանօթ է իբրեւ «Չինումաչին», «Ճենաց աշխարհ», «Չենաստան», իսկ չինացիները՝ «ճենազն», «ազգ սինեացւոց»։
Զարգացած միջնադարուն, հայկական փոքր գաղութներ հիմնուած են մոնկոլական արշաւանքներէն ետք (ԺԳ. դար), երբ Հայաստանէն գերեվարուած հայերուն մէկ մասը բնակեցուած է Չինաստանի հիւսիսը։ Հայերը Կիլիկեան Հայաստանի թագաւոր Հեթումի հետ 1254-ին այցելած են Մոնկոլիոյ մայրաքաղաք Կարակորումը[6]։
Հայերը, որոնք հաստատուած են Չինաստանի մէջ ԺԴ. դարուն, ընդունած են կաթոլիկութիւնը[7][8]։ Հայերը անցած են ֆրանսիսքան կաթոլիկութեան[9]։ Անոր պատճառը այն էր, որ հայերը բնակած էին պատմական հայրենիքէն հեռու, եւ հոն հայկական առաքելական եկեղեցին չէին հաստատած հայրապետական աթոռները։
Միւս կողմէ՝ աշխուժ քրիստոնէութիւն կը տարածէին իտալացի վաճառականները, ինչպէս նաեւ Փորթուկալի եւ Սպանիոյ շնորհիւ Չինաստանի կաթոլիկները։
Այնուհետեւ հայերը թափանցած են Չինաստանի խորքը եւ բնակած ծովային շրջաններուն մէջ։
Չինաստանի Քանթոն (Կուանճժոու) քաղաքին մէջ մինչեւ 1307 թուական կառուցուած է եկեղեցի մը՝ յարակից շինութիւններով։
Ծանօթագրութիւններ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- ↑ Herbert George Wells, [{{{յղում}}} The Outline of History] (անգլերեն), London էջ 475։
- ↑ «Armenian Community of China»։ www.chinahay.com։ Armenian Community of China։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 16 Օգոստոս 2019-ին։ «There is currently around five hundred Armenians living in the country...»
- ↑ «Armenian Community Center Opens in Hong Kong»։ Asbarez։ 14 Նոյեմբեր 2013։ արտագրուած է՝ 30 Յունուար 2014
- ↑ Հռիփսիմէ Մարտիրոսեան «Հայաստան մետաքսի ճանապարհի խաչուղիներում», Երեւան, 1985, էջ 88
- ↑ Տաթեւիկ Լազարեան (30 Յունուար 2020)։ «Հայ-չինական պատմութիւն. Վարդան Մամիկոնեանէն մինչեւ «աղջիկների խոպան»»։ Ազատութիւն Ռատիոկայան
- ↑ Morris Rossabi (28 Նոյեմբեր 2014)։ From Yuan to Modern China and Mongolia: The Writings of Morris Rossabi։ BRILL։ էջեր 670–։ ISBN 978-90-04-28529-3
- ↑ Daniel H. Bays (9 Յունիս 2011)։ A New History of Christianity in China։ John Wiley & Sons։ էջեր 20–։ ISBN 978-1-4443-4284-0
- ↑ Heup Young Kim (2011)։ Asian and Oceanic Christianities in Conversation: Exploring Theological Identities at Home and in Diaspora։ Rodopi։ էջեր 60–։ ISBN 978-90-420-3299-6
- ↑ Jeremy Clarke (2013 թ․ օգոստոսի 1)։ The Virgin Mary and Catholic Identities in Chinese History։ Hong Kong University Press։ էջեր 17–։ ISBN 978-988-8139-99-6