Խորէն Ա. Տփղիսեցի

Խորէն Ա. Տփղիսեցի;
Ծննդեան անուն	հայ.՝ Ալեքսանդր Հովհաննեսի Մուրադբեկյան
Ծնած է	8 Դեկտեմբեր 1873
Ծննդավայր	Թիֆլիս, Կովկասի Փոխարքայութիւն, Ռուսական Կայսրութիւն
Մահացած է	6 Ապրիլ 1938 (64 տարեկանին)
Մահուան վայր	Վաղարշապատ, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Միութիւն
Կրօնք	Հայ Առաքելական Եկեղեցի
Ուսումնավայր	Ներսիսեան դպրոց
Մասնագիտութիւն	հոգեւորական
Վարած պաշտօններ	Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս

Խորէն Ա. Տփղիսեցի (աւազանի անունը` Ալեքսանդր Մուրատբէկեան, 8 Դեկտեմբեր 1873(1873-12-08), Թիֆլիս, Կովկասի Փոխարքայութիւն, Ռուսական Կայսրութիւն^[1] - 6 Ապրիլ 1938(1938-04-06)^[1], Վաղարշապատ, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Միութիւն^[1]), Ամենայն Հայոց կաթողիկոս:

Կենսագրական գիծեր[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ծնած է Թիֆլիս: 1892-ին աւարտած է Թիֆլիսի Ներսիսեան դպրոցը, ապա ուսումը շարունակած է Զուիցերիոյ համալսարաններուն մէջ:

Գործունէութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

1897-ին Ներսիսեան դպրոցին մէջ նշանակուած է երգի ուսուցիչ: Դեկտեմբեր 1901-ին ձեռնադրուած է սարկաւագ, նոյն թուականին` աբեղայ, եւ նշանակուած է Նոր Պայազետի (այժմ` Գաւառ) եկեղեցիներու բարեկարգիչ: 1902-ին ձեռնադրուած է վարդապետ:

Յունիս 1903-ին, եկեղեցական կալուածներու եւ ունեցուածքի բռնագրաւման ժամանակ ցարական իշխանութիւններուն դիմադրութիւն ցոյց տալով` ձերբակալուած եւ աքսորուած է Ռուսիոյ Օրէոլ (կամ Օրել) քաղաք:

1905-ին վերադարձած է աքսորէն եւ նշանակուած` Կորի-Իմերեթի-Պաթումի եւ Արդուինի առաջնորդական փոխանորդ:

Յունիս 1907-ին նշանակուած է Նոր Պայազիտի եւ Տարաչիչակի (այժմ` Ծաղկաձոր) եկեղեցիներու բարեկարգիչ:

Դեկտեմբեր 1909-ին ձեռնադրուած է եպիսկոպոս: Ա. Համաշխարհային պատերազմի տարիներուն Երեւանի թեմի Եղբայրական օգնութեան յանձնաժողովի նախագահն էր, կազմակերպած է վիրաւոր հայ զինուորներու եւ գաղթականներու օգնութեան գործը:

1917-ին անոր նախաձեռնութեամբ հիմնադրուած է Հայոց ազգային խորհուրդը:

1918-ին հայ զօրքին հետ մեկնած է Ալակէօզի ռազմաճակատ:

1919-ին Գէորգ Ե. Սուրէնեանցի կարգադրութեամբ եւ Հայաստանի կառավարութեան հրահանգով, իբրեւ հայրապետական պատուիրակ, մեկնած է Փարիզ` համերաշխութիւն հաստատելու Փարիզի խաղաղութեան համաժողովին մասնակցող հայկական ազգային երկու պատուիրակութիւններուն միջեւ:

1920-ին Փարիզէն մեկնած է Ամերիկա` կարգաւորելու պառակտուած թեմական կեանքը: Այստեղ կազմակերպած է հանգանակութիւն` Հայաստանի պաշտպանութեան եւ վերաշինութեան համար:

11 Դեկտեմբեր 1920-ին Գէորգ Ե. Սուրէնեանցի կոնդակով անոր շնորհուած է արքութեան տիտղոս եւ պատիւ: 4 մարտ 1923-ին կարգուած է Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի տեղապահ եւ Գերագոյն հոգեւոր խորհուրդի նախագահող: Այս պաշտօնի վրայ ան պայքար ծաւալած է «Ազատ եկեղեցական եղբայրութեան» խմբաւորման դէմ:

Գէորգ Ե. Սուրէնեանցի վախճանումէն ետք, 1930-1932 թուականներուն ղեկավարած է Հայ եկեղեցւոյ գործերը: 12 Նոյեմբեր 1932-ին ընտրուած, իսկ 13-ին օծուած է Ամենայն Հայոց կաթողիկոս:

Ան պայքար ծաւալած է փակուած եկեղեցիները վերաբանալու օգտին, հանդէս եկած է եկեղեցիները քանդելու եւ ոչ իրենց նպատակին օգտագործելու, խորհրդային իշխանութիւններու` հայ հոգեւորականներուն բռնութիւններու ենթարկելու քաղաքականութեան դէմ:

Զբաղած է եկեղեցւոյ սահմանադրական, ծիսական, կազմակերպչական համակողմանի քննութեան ու բարեկարգման, մայր տաճարի վերանորոգման, Հայ եկեղեցւոյ նուիրապետական աթոռներուն միջեւ սերտ յարաբերութիւններու ստեղծման հարցերով:

Գլխաւորած է Աստուածաշունչի հայերէն թարգմանութեան 1500-ամեակին նուիրուած շարք մը ձեռնարկներ: Զգալի աշխատանք կատարած է սփիւռքահայութեան ազգային-հայրենասիրական ոգին պահպանելու, սփիւռքահայութիւնը Հայ եկեղեցւոյ շուրջ համախմբելու եւ հայրենիքին` Հայաստանի հետ սերտ կապ պահպանելու ուղղութեամբ:

Խորհրդային Հայաստանի չեկիստները 6 Ապրիլ 1938-ին Խորէն Ա. կաթողիկոսը խեղդամահ ըրած են վեհարանի իր բնակարանին մէջ^[2], երբ ան մերժած է իրենց յանձնել Էջմիածնի գանձարանին բանալիները, իր վախճանումը յայտարարած են` իբրեւ «սրտի տագնապ»:

Անոր մարմինը ամփոփուած է նախ սուրբ Գայեանէ եկեղեցւոյ գաւիթը, ապա 1996 Սեպտեմբերին աճիւնը տեղափոխուած է Էջմիածնի մայր տաճարի բակը^[3]:

Նախորդը՝
Գէորգ Ե. Սուրէնեանց

Կաթողիկոս
1932 –1938

Յաջորդը՝
Գէորգ Զ․ Չորեքչեան

Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 Հայկական սովետական հանրագիտարան / խմբ. Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q164396"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124405912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6429958"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718"></a>
↑ «Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի՝ խեղդամահ սպանութիւնը»։ lurer.com։ արտագրուած է՝ 2023-05-10
↑ «Հարիւր Դէմք` Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան Հիմնադրութեան Հարիւրամեակին»։ aztag32.rssing.com։ արտագրուած է՝ 2023-05-10

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q1239328"_data-entity-id="Q2657718">[[:hy:s:Հայկական_սովետական_հանրագիտարան|Հայկական_սովետական_հանրագիտարան]]<span_class="wef_low_priority_links">_/_խմբ._[[:Վիքտոր_Համբարձումեան|Վ.&nbsp;Համբարձումյան]],_[[:Կոստանդին_Խուդաւերդեան|Կ.&nbsp;Խուդավերդյան]]_—_[[:d:Q124405912|Հայկական_հանրագիտարան_հրատարակչություն]],_1974.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q164396"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124405912"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6429958"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718"></a></div>-1] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 Հայկական սովետական հանրագիտարան / խմբ. Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q164396"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124405912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6429958"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718"></a>

[2] «Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի՝ խեղդամահ սպանութիւնը»։ lurer.com։ արտագրուած է՝ 2023-05-10

[3] «Հարիւր Դէմք` Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան Հիմնադրութեան Հարիւրամեակին»։ aztag32.rssing.com։ արտագրուած է՝ 2023-05-10

[1]

[2]

[3]