Թեմիսթոքլիս

Թեմիսթոքլիս; Θεμιστοκλής
	Թեմիսթոքլիսին կիսադրին,
Ծնած է	Ք․Ա․524
Ծննդավայր	Աթէնք, Ատիկէ, Յունաստան
Մահացած է	Ք․Ա․459
Մահուան վայր	Մեանդրայի Մագնեսիա
Քաղաքացիութիւն	Հին Աթէնք
Ազգութիւն	յոյն
Կրօնք	բազմաստուածեան կրօն
Մասնագիտութիւն	քաղաքագէտ, սպարապետ
Վարած պաշտօններ	Անուանադրական իշխանապետ (Ք․Ա․492-Ք․Ա․491)
Ամուսին	Արխիբի
Ծնողներ	Նէոքլիս եւ Ավրոթոնոն
Երեխաներ	Արխեբթոլիս, Մնեսիբթոլեմա, Նիքոմախի, Ասիա

Թեմիսթոքլիս (յուն․՝ Θεμιστοκλής, Θεμιστοκλής του Νεοκλέους ο Φρεάριος, ), աթենացի քաղաքագէտ։ Պատմութեան մէջ ծանօթ է իբր Աթէնքի ծովուժին հեղինակը, ինչպէս նաեւ Սալամինայի նաւամարտին գլխաւոր դերակատարներէն։ Կեանքին մեծ մասը ապրած է Աթէնք Ք․Ա․ 5-րդ դարուն`ծանօթ նաեւ իբրեւ «Ոսկեդար» եւ կամ «Փերիքլիսին Դարը»: Եղած է Հին Աթէնքի (դասական շրջանին) ժողովրդավար կուսակցութեան պետ։ Մասնակցած է Մարաթոնի ճակատամարտին՝ Ք․Ա․ 490 եւ Արթեմիսիոյի (հիւսիսային Էվիա) նաւամարտին՝ Ք․Ա․480։

Ընտանիք

Թեմիսթոքլիս ծնած է Աթէնք՝ Ֆրէարիուս (Ատիկէ, այսօրուան Անավիսոս) Ք․Ա․524։ Հայրն էր Նէոքլիս, Լէոնտիդոն գերդաստանէն։ Իսկ մայրը կը կոչուէր Ավրոթոնոն՝ Թրակիայէն եւ կամ Էվթերբի՝ Ալիքարնասոսէն (հարաւ-արեւմտեան Փոքր Ասիա, այսօրուան Պոտրում)։ Թեմիսթոքլիս ամուսնացած էր Լիսանդրոսին աղջկան, Արխիբիին հետ։ Ունէր նաեւ եղբայր մը։

Քաղաքական եւ ռազմական ասպարէզ

Տարին որ Թեմիսթոքլիս կը ծնի, Աթէնքի բռնակալ Բիսիսթրաթոս կը մահանայ, եւ անոր կը յաջորդեն զաւակները` Իբարխոս եւ Իբիաս։ Իբարխոս կը սպաննուի Ք․Ա․514-ին եւ զայն կը յաջորդէ եղբայրը՝ Իբիաս։ Սակայն Քլիսթենիս զայն գահընկեց կ՛ընէ եւ Աթէնքին մէջ ժողովրդավարութիւն կը հաստատէ։

Ժողովրդավարական վարչաձեւը պարզ ծագումով մարդոց, ինչպէս էր Թեմիսթոքլիս, ղեկավարութեան աստիճաններուն հասնելու առիթներ կ՛ընծայէ։ Թեմիսթոքլիս մեծ համբաւ կը ստանայ շնորհիւ իբր իրաւաբան եւ պարզ ժողովուրդին մօտ որպէս «իրաւարարութեան սպասարկու» կարողութիւններուն։

Միլթիադիսին մահէն ետք (Ք․Ա․489) Թեմիսթոքլիս կը դառնայ Աթէնքի ամենէն ազդեցիկ ղեկավարը։ Ան երբ Ք․Ա․493-ին Աթէնքի արքոն (իշխանապետ) կ՛ընտրուի, դիրախ կ՛ունենայ Աթէնքը գլխաւոր նաւային ուժի վերածել։ Աթենացիները անոր ցուցմունքներուն հետեւելով, կը սկսին կառուցել Բիրէայի նաւահանգիստը։ Միաժամանակ Թեմիսթոքլիս կը զօրացնէ աթենեան ծովուժը, իսկ նաւերուն թիավարութիւնը պարզ քաղաքացիներն են որ կը կատարեն, ինչ որ դրական անդրադարձ կ՛ունենայ իր քաղաքական տիրութեան։ Թերմոփիլեսի ճակաամարտէն ետք, ուր յոյները պարսիկներէն կը պարտուին, Թեմիսթոքլիս կը մերժէ լքել պարսիկներուն դէմ պայքարը։ Ան Աթէնք կը վերադառնայ եւ շնորհիւ Տելֆիի պատգամախօսէն առած երկրորդ պատասխանին, թէ՝ «Զեւս փայտէ անյաղթելի պարիսպ մը պիտի տայ եւ այդ պարիսպը պիտի փրկէ քեզ ու զաւակներդ» (ο Ζευς θα δώσει ένα ξύλινο τείχος που θα μείνει απόρθητο, αυτό το τείχος θα σώσει εσένα και τα παιδιά σου) Թեմիսթոքլիս կը յաջողի համոզել աթենացիներուն որ ժամանակաւոր մեկնին Աթէնքէն ու ցոյց կու տայ դէպի ծով ճամբան․ փայտեայ պարիսպը ցռկանաւերն են։ Աթենացիները կը համոզուին ու կ՛ապաստանին Թրիզինային, Էղինային եւ Սալամինային բնակիչներուն մօտ։ Ռազմական նաւերը (ցռկանաւերը) կ՛ամրացնեն բոլոր տղամարդիկը, որոնք կրնան կռուիլ։ Աթէնք կը մնան միայն 500 հոգի՝ ծերունի եւ հիւանդ։ Պարսիկները երբ Աթէնք կը մտնեն, կը հրկիզեն Աքրոփոլիսին սրբութիւնները։ Թեմիսթոքլիսին ներքին հակառակորդները, զայն «ափաթրիս»՝ անհայրենիք, կը կոչեն, սակայն ան կը պնդէ թէ աթենացիները իբր հայրենիք ունին իրենց 200 ցռկանաւերը եւ տեսնելով անոնց պատրաստակամութիւնը նաւ մտնել ու նաւարկել դէպի Նեղուցը, հետեւեալ յղացումը կ՛ունենայ․ պարսիկներուն մօտ կը ղրկէ իր զաւակներուն մանկավարժը, որ պարսկերէն գիտէր։ Վերջինը, ծպտուած, պարսիկ սպարապետներուն կը յայտարարէ թէ յոյները որ Սալամինա ապաստանած են, մտադիր են իրիկունը գաղտնի մեկնիլ եւ կ՛առաջարկէ թէ առիթ է պարսկական նաւատորմիղը հակազդէ շրջապատելով կղզին եւ յոյներուն ոչնչացնէ։ Պարսիկները կ՛իյնան ծուղակին մէջ․ կ՛որոշեն ամբողջովին կործանել յունական նաւատորմը եւ իրենց նաւերը ուղղութիւն փոխելով ուղղուին դէպի Սալամինա կղզին։

Սալամինայի նաւամարտ

(տե՛ս բուն արձանագրութիւն՝ Սալամինայի նաւամարտ)

Պարսիկներու արքային՝ Քսերքսեսին, հրամանով 1․207 նաւեր կը մտնեն Սալամինայի նեղուցը։ Յունական նաւատողմը իրենց դէմ կ՛ելլէ 366 նաւերով։ Թեմիսթոքլիս քաջատեղեակ էր թէ պարսկական նաւերը ծանրաքաշ ըլլալով շատ պիտի դժուարանային նեղուցէն անցնիլ։ Նաւամարտին յաղթական յոյները, կը պատուեն Թեմիսթոքլիսին եւ զայն կը ճանչնան իբր ամենէն իմաստուն յոյնը։ Մինչեւ իսկ Սփարթացիները անոր ձիթենիէ թափնեպսակ մը կու տան, որպէս ճանաչում Թեմիսթոքլիսին հասունութեան եւ ճարտարութեան ու ճարպիկութեան։

Երկար պարիսպը

Հակառակ Սփարթացիներուն կամքին, Թեմիսթոքլիս կը վերջացնէ Երկար պարսիպին (Աթէնքի ելքը դէպի Բիրէայի եւ Ֆալիրոյի նաւահանգիստները ամրացնող եւ պաշտպանող պատ) կառուցումը։

Նաւային գերազանցութիւն

Թեմիսթոքլիսի վարած քաղաքականութեամբ, Աթէնք կ՛ունենայ նաւային գերազանցութիւն։ Աթէնքի ղեկավարութեամբ կը հիմնուի Տիլոսեան Դաշինքը, որով Աթէնք կը տիրէ Էգէականին։ Իսկ Դաշինքին նպատակն էր Փոքր Ասիոյ արեւմտեան ափերու Յոնիական քաղաքներուն ազատագրումը պարսկական լուծէն։

Վերջին տարիները․ անկում եւ աքսոր

Աթէնքի մէջ կամաց կամաց կը գերակայեն Սփարթային բարեկամ ազնուականներ։ Թեմիսթոքլիս, հակառակ իր վարած խոհեմ քաղաքականութեան, կը կորսնցնէ աթենացիներուն վստահութիւնը (շատեր կը նախանձէին եւ ուրիշներ կը վախնային թէ օր մը բռնակալ պիտի դառնայ)։ Ք․Ա․471-ին ան կ՛աքսորուի ու Արղոս կը հաստատուի։ Սակայն ներքին թշնամիները չեն ապաւինիր մանաւանդ երբ սփարթացիները զայն կ՛ամբաստանեն թէ առանց իրենց հաւանութեամբ կառուցած է Երկար պարիսպը եւ թէ ան գաղտնաբար համաձայնած էր Սփարթին դաւաճանող Բաւսանիաս զօրավարին հետ։ Թեմիսթոքլիս ստիպուած Արղոսէն կը հեռանայ եւ նախ կ՛ապաստանի Քերքիրա, ապա Մակեդոնիա եւ վերջապէս զայն կը հիւրասիրէ պարսիկ Արտաշէս արքան, որ պարսկական գահին բարձրացած էր Քսերքսեսին սպաննութենէն ետք (Ք․Ա․465)։ Արտաշէս ուրախութեամբ զայն կ՛ընդունի ըսելով՝ «Երանի յոյները միշտ աքսորեն իրենց լաւագոյն մարդիկը»։ Ան, Թեմիսթոքլիսին կը յանձնէ Փոքր Ասիոյ երեք շրջաններու՝ Լամբսաքոս, Միուս եւ Մաղնիսիա (ուր Թեմիսթոքլիս կը հաստատուի) եկամուտը։

Մահը

Աւանդութիւնը կը պատմէ թէ երբ Եգիպտոս Պարսկաստանի դէմ կ՛ապստամբի, Արտաշէս Թեմիսթոքլիսէն կ՛ուզէ օգնութիւն, որպէսզի ընկճէ ապստամբութիւնը։ Սակայն, Թեմիսթոքլիս չուզեր գործել յունական շահերուն դէմ։ Այդ պատճառով կ՛որոշէ կեանքին վերջ դնել եւ թոյն խմելով անձնասպան կ՛ըլլայ։ Արտաշէս երբ Թեմիսթոքլիսին մահը կ՛իմանայ, կը հիանայ անոր հայրենասիրութեան վրայ։

Թեմիսթոքլիսին դիակը գաղտնի Բիրէա կը բերուի եւ Աթենացիները զայն պատիւներով կը թաղեն։

Ըստ Բլութարխոսին, Թեմիսթոքլիս Յունաստանի փրկութեան գլխաւոր դերակատարը եղած է։ Յոյն պարսկական պատերազմներուն ընթացքին, Սալամինայի նաւամարտը ճակատագրականն էր, պատմութեան հունը փոխեց, ինչպէս նաեւ պատմութեան մէջ ամենէն կարեւոր նաւային բախումներէն է։

^[2] ^[3] ^[4] ^[5] ^[6] ^[7] ^[8] ^[9] ^[10]

Ծանօթագրութիւններ

[[http://earlyworldhistory.blogspot.com/2012/01/themistocles.html_http://earlyworldhistory.blogspot.com/2012/01/themistocles.html]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-1] ttp://earlyworldhistory.blogspot.com/2012/01/themistocles.html

[2] Թեմիսթոքլիս․Cornelius Nepos: Lives of Eminent Commanders (1886) էջ 305-450(անգլերէն)

[3] Թուքիդիդիս․ Պելոպոնեզեան պատերազմին պատմութիւնը/Α137(յունարէն)

[4] Պատմական գրադարան/ΙΑ․ Diodori Bibliotheca Historica Diodorus Siculus - Leipzig. 1903-1906

[5] Սալամինայի նաւամարտ․ ճակատամարը որ փրկեց Յունաստանը եւ արեւմտեան մշակոյթը, Barry S. Strauss(անգլերէն)

[6] Բ․ Միջնակարգ - Թեմիսթոքլիսին ճարտարութիւնը(յունարէն)

[7] Յունաստանի Մշակոյթի նախարարութիւն - Թեմիսթոքլիսին մասին վճիռը, Թրիզինիա

[8] Միխանի թու խրոնու․ Թեմիսթոքլիս․ անվախ ու համարձակ քաղաքագէտը(յունարէն)

[9] IME-Թեմիսթոքլիս(յունարէն)

[10] Բլութարխոս․ Թեմիսթոքլիս(անգլերէն)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]