Գաւաթ (Ք.Ա. 17-16-րդ դարեր, Վանաձոր)
 | |
|---|---|
| բարձրութիւն | 9,1 սանտիմետր |
| լայնութիւն | 6,4 սանտիմետր |
Գաւաթ (անգլ.՝ Goblet), Ք.Ա. 17-16-րդ դարերուն Վանաձորի մէջ[1] յայտնաբերուած գաւաթ[2], որ ներառուած է Հայաստանի պատմութեան թանգարանի հաւաքածոյին մէջ 1861-1 համարի ներքոյ։
Պատմութիւն
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Հայկական լեռնաշխարհի միջին բրոնզեդարեան արհեստներու մէջ բացառիկ տեղ կը գրաւեն ոսկերչութիւնը եւ արծաթագործութիւնը։ Անոր վառ վկայութիւնն են Թռեղք-վանաձորեան մշակոյթին վերագրուող դամբարանային համալիրներէն (Թռեղք, Վանաձոր, Լոռի Բերդ, Քարաշամբ եւ այլն) յայտնաբերուած մեծաքանակ բարձրարժէք ոսկեայ եւ արծաթէ իրերը։ Այդ գտածոներու շարքին մէջ իր ուրոյն տեղը ունի Վանաձորի դամբարանին մէջ յայտնաբերուած ոսկեայ գաւաթը (Ք.Ա. 18-17-րդ դդ.), որ Հայաստանի միջին պրոնզեդարեան ոսկերչական արուեստի եզակի եւ ինքնատիպ նմուշներէն մեկն է։ Այն յայտնաբերուած է ականաւոր հնագէտ, արեւելագէտ Բորիս Պիոտրովսկիի կողմիէ՝ 1948 թուականին։
Հայաստանեան ոսկիի պատմութեան այս փուլը կը շաղկապուի տարածաշրջանին մէջ շրջադարձային խոշորամասշտաբ փոփոխութիւններու հետ։ Փոքրասիական տարանցիկ առեւտուրի ծաղկման արդիւնքով (Ք.Ա. 20-19-րդ դդ.) աննախադէպ զարգացում կ՚ապրի մետաղագործութիւն, այդ շարքին ոսկերչութիւնը եւ արծաթագործութիւնը։ Փոքրասիական ազդեցութիւնը առաւել ակնյայտ է ոսկեայ իրերու պարագային։ Անոր վառ օրինակն է Վանաձորի գաւաթը, որ իր վրայ կը կրէ առաջաւորասիական, յատկապէս խէթական մշակոյթի ազդեցութիւնը։
Ի դէմս այս գաւաթի, մենք գործ ունինք ոսկերչական, արծաթագործական բարձրարուեստ եւ ինքնատիպ «դպրոցի» հետ, որ ձեւաւորուած է Թռեղք-վանաձորեան մշակոյթի տարածման սահմաններուն մէջ եւ կրած է Կուր-արաքսեան մշակոյթի ազդեցութիւնը՝ օգտագործելով այդ մշակոյթին բնորոշ զարդամօտիւները։
Այլ ցուցադրութիւններ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Վանաձորի գաւաթը բազմիցս ներկայացուած է միջազգային ցուցահանդէսներուն։ «Հայաստան-Իրան. հողի յիշողութիւնը» ցուցահանդէսի շրջանակներուն ցուցադրուած է Իրանի ազգային թանգարանին մէջ։
Նկարագրութիւն
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]Գաւաթը յայտնաբերուած է ցեղապետին պատկանող դամբարանէն՝ թաղման հարուստ գոյքի հետ միասին եւ կը վկայէ միջին պրոնզեդարեան հասարակութեան մէջ ոսկիի եւ ոսկեայ իրերու առանձնայատուկ դերին մասին։ Ոսկին կիրառուած է կեդրոնացուած եւ հիերարխիկ սոցիալական կառուցուածքի պայմաններու մէջ, իսկ ոսկեայ իրերը ընդգծած են տիրոջ հասարակութեան մէջ զբաղեցուցած բարձր դիրքը։
Գաւաթը պատրաստուած է ոսկիի ամբողջական թիթեղէ դրուագման եղանակով։ Գնդաձեւ է, սնամէջ ցած ոտքով եւ բերանի լայն բացուածքով։ Անօթի իրանի կեդրոնը բոլորուած է դէմ յանդիման կանգնած երեք զոյգ առիւծներու շարքով[3]։ Կենդանիներու պատկերները առնուած են դրօշմաքանդակման եղանակով։ Ունին լայն բացուած երախներ, լեզուն նշուած է երկու խաչուող գիծերով։ Պոչերը երկար են, իրանի վրայ ծալուած, ծայրին՝ փնջիկ։ Նուրբ կէտազարդով ընդգծուած են ճանկերը, մկանունքը, ատամնաշարը, աչքերու եւ ականջներու եզրագծերը։ Առիւծներու շարքը վերէն եւ վարէն շրջանակուած է զիգզագաձեւ նուրբ փորագրազարդ գօտիներով։ Անօթը ունեցած է կանթ, որու մասին կը վկայեն իրանի վրայ գայլիկոնուած երկու անցքեր[3]։
Ծանօթագրութիւններ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- ↑ «Վանաձոր, պատմական ակնարկ»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2025-05-22-ին։ արտագրուած է՝ 2025-09-16
- ↑ «Գավաթ - Հայկական գանձարան»։ Հայկական գանձարան (հայերեն)։ արտագրուած է՝ 2017 թ․ հունվարի 19[permanent dead link]Կաղապար:Չաշխատող արտաքին հղում
- ↑ 3,0 3,1 Հայացք բրոնզե դարից, Ալբոմ-կատալոգ, Հայաստանի պատմության թանգարան, 2016, 160 էջ։ A Glance from the Bronze Age. Yerevan, History Museum of Armenia, 2016, 160 pages.
Աղբիւրներ
[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]- Ոսկին հայ միջնադարյան աշխարհընկալման համակարգում, Հին Հայաստանի ոսկին, Երևան, «Գիտություն», 2007, էջ 59-69։ Gold in the System of Medieval Armenian World Perception (in Armenian).
- Հայացք բրոնզե դարից, Ալբոմ-կատալոգ, Հայաստանի պատմության թանգարան, 2010։
Այս յօդուածի կամ անոր բաժնի որոշակի հատուածի սկզբնական տարբերակի նիւթը տրամադրուած է Հայաստանի պատմութեան թանգարանի կողմէ ԳԼԱՄ ծրագրի շրջանակներուն։  |