Բիւզանդական Մշակոյթ

Բիւզանդական Մշակոյթ պատմական փուլ մըն է զարգացման Եւրոպական մշակոյթին Միջնադարուն: Ինքնատիպ մշակոյթ մը, որ ձեւաւորուած է Հռոմէական Կայսրութեան Արեւմտեան եւ Արեւելեան բաժանումէն ետք:

Փորթա Փանաքիա, բիւզանդական եկեղեցի XIII դարուն, Յունաստան:

Բիւզանդիոնի մշակոյթը Հին Յունաստանի մշակոյթի ժառանգորդն է, միեւնոյն ժամանակ իր մէջ առած է բիւզանդական տարածքներու մէջ բնակող արեւելեան ժողովուրդներուն մշակոյթէն շատ բան: Կ'ընդգրկէ Բիւզանդիոնի գոյութեան ժամանակաշրջանը Կոստանդնուպոլսոյ հիմնադրումէն սկսեալ 330 թուականին մինչեւ Օսմանեան կայսրութեան գրաւումը, սակայն չունի յստակ ժամանակագրական եւ տարածքային սահմաններ: Բիւզանդական կայսրութեան հիմնադրումէն առաջ, ապագայ արուեստի սկիզբները ձեւաւորուած են վաղ քրիստոնէութեան մէջ:

Մեծ մշակութային նշանակութիւն ունեցաւ կայսրերու կառավարման ժամանակաշրջանը` Բարսեղ Ա Մակեդոնացիէն մինչեւ Ալեքսէյ Ա Կոմնենոսը (867—1081): Այս ժամանակաշրջանի էական գիծերը կը կայանան բիւզանդականութեան բարձր վերելքին եւ հարաւ-արեւելեան Եւրոպայի վրայ անոր մշակութային առաքելութեան տարածման մէջ: Յայտնի հելլենիստներու եւ բիւզանդացիներու՝ Թեսաղոնիկէցիներու Կիւրեղի եւ Մեթոտիոսի ջանքերով յայտնուեցաւ սլաւոնական այբուբենը՝ կլակոլիցա, որ յանգեցուց սլաւոններու մօտ սեփական գրաւոր գրականութեան յառաջացման: Հայրապետ Փոտիոսը խոչընդոտներ ստեղծեց հռոմէական պապերու պահանջներուն եւ տեսականօրէն հիմնաւորեց Կոստանդնուպոլսոյ բնիկ իրաւունքը Հռոմէն եկեղեցական անկախութեան վրայ (տես Եկեղեցիներու բաժանումը)։

Գիտական ոլորտին մէջ այս ժամանակաշրջանը կը տարբերի գրական ձեռնարկումներու արտասովոր բերրիութեամբ եւ բազմազանութեամբ: Այս ժամանակաշրջանի ժողովածուներուն եւ մշակումներուն մէջ պահպանուած է թանկագին պատմական, գրական եւ հնագիտական նիւթ, փոխառուած այժմ կորսուած գրողներէն:

1456-էն ետք, երբ կայսրութիւնը աւերուեցաւ թուրքերուն կողմէ, բիւզանդական արուեստի աւանդոյթները շարունակեցին իրենց գոյութիւնը Ռուսիոյ մէջ, արդի Յունաստանի, Ռումանիոյ, Սերպիոյ, Վրաստանի, Պուլկարիոյ, Հայաստանի տարածքին։

Ժամանակագրութիւն

Բիւզանդական մշակոյթի պատմութեան մէջ կ'առանձնացուին հետեւեալ ժամանակաշրջանները.

Նախապատմութիւն՝ մինչեւ VI դար;

1) VII-էն մինչեւ X դար;

2) XI-էն մինչեւ Կոստանդնուպոլսոյ անկումը։

Կենցաղային մշակոյթ

Բիւզանդական հասարակութեան ամբողջ կեանքը կը բնութագրուի հնաձեւ ուշ հնադարեան գիծերու եւ քրիստոնէական կրօնապաշտութեան համադրութեամբ: Քրիստոնէութիւն, իր բիւզանդական (աւելի ուշ անուանուեցաւ ուղղափառ) ձեւին մէջ, ունէր անվերապահ ազդեցութիւն իւրաքանչիւր բիւզանդացիի առօրեայ կեանքին վրայ: Այս ազդեցութիւնը կը զգացուէր բոլոր ոլորտներուն մէջ՝ պետական, հրապարակային կեանքէն մինչեւ ներքին-ընտանեկան: Կրօնապաշտութեան մնայուն արտայայտութիւնը բիւզանդական կենցաղի անբաժան մասն էր։ Ասոր մէջ բիւզանդական հասարակութիւնը նման էր միւս միջնադարեան եւրոպական հասարակութիւններուն։

Բիւզանդական կեանքին մէջ քրիստոնէական կրօնականութեան առաջնահերթ դերին չնայելով, հնագիտական ազդեցութիւնները բաւական նշանակալի էին Բիւզանդական Կայսրութեան գոյութեան ողջ ժամանակաշրջանին։ Ասոր հետքերը կարելի է տեսնել Բիւզանդիոնի մշակութային կեանքի այլ ասպեկտներուն մէջ, սակայն անոնք կան նաեւ կենցաղին մէջ։ Հնագիտական միտումները նշանակալի ազդեցութիւն ունէին բիւզանդական ընտանեկան իրաւունքի վրայ, յատկապէս վաղ բիւզանդական ժամանակաշրջանին։ Զանոնք կարելի է տեսնել նոյնիսկ զուարճանքի ոլորտին մէջ։ Բիւզանդացիներու շրջանին ամէնատարածուած զուարճանքի տեսակներէն էին ներկայացումները մրցարանին մէջ, որ ուղղակի ժառանգութիւն է հռոմէական ժամանակաշրջանին։ Բիւզանդացիները իրենք զիրենք կը համարէին Հռոմէական Կայսրութեան ուղղակի ժառանգորդները եւ կ'անուանէին «ռոմէներ», այսինքն ռոմէացիներ։ Կայսերական վիճակագրութեան գաղափարական ուղղուածութիւնը ուժեղօրէն արտացոլուեցաւ բիւզանդական հասարակութեան գիտակցութեան մէջ եւ միեւնոյն ժամանակ կը պահանջէր իրմէ մշտական ուշադրութիւն դարձնել իր հնագիտական անցեալին, թէեւ յաճախ վերաիմաստաւորուած քրիստոնէութեան պրիզմային միջոցով։

Ազդեցութեան միւս գործօնը, որ մեծ դեր խաղացած է բիւզանդական կեանքի ձեւաւորման մէջ, արեւելեան ազդեցութիւնն էր։ Այս ազդեցութիւնը անխուսափելի էր, քանի որ իրականութեան մէջ ամէնէն նշանակալիցները կայսրութեան ասիական տիրոյթներն էին։ Ռազմական կամ առեւտրական ձեւով արեւելեան ժողովուրդներու հետ մշտական շփումը չէր կրնար չյանգեցնել արեւելեան ազդեցութեան բիւզանդացիներու կեանքի եւ մշակոյթի տարբեր ոլորտներու վրայ։

Գրականութիւն

• Культура Византия: вторая половина VII—XII вв., 1989
• Культура Византия: XIII-первая половина XV вв, 1991