Բարձրաբերդ

Բարձրաբերդ, Հայկական Կիլիկիոյ ամենանշանաւոր բերդերէն, նոյնանուն գաւառի կեդրոնը։ Այժմ պատմական Բարձրաբերդի տարածքը կը մտնէ Ատանայի վիլայէթին մէջ։

Տեղադրութիւն

Բարձրաբերդը կը գտնուի Վահկայէն դէպի արեւմուտք: Սիսէն շուրջ 30–35 քմ. հիւսիս–արեւմուտք։ Կը գտնուի Տաւրոսեան լեռներուն վրայ, անառիկ վայրի մը մէջ, շրջակայքի նկատմամբ ունէր իշխող դիրք։

Նկարագրութիւն

1080-ին Կիլիկիոյ Ռուբէն իշխանը Բարձրաբերդը գրաւեց յոյներէն եւ զայն դարձուց իր հիմնադրած հայկական իշխանութեան աթոռանիստը։ Հետագային Կիլիկիոյ հայ թագաւորներու գանձարան-դղեակներէն էր, եպիսկոպոսանիստ, մշակոյթի կեդրոն։ Բարձրաբերդի մէջ զարգացած էր գրչարուեստը։ Բարձրաբերդը ունէր իր իշխանները, որոնք թագաւորական շրջանին արքունի տոհմէն էին կամ անոնց մերձաւորներէն։ Բարձրաբերդի մասին կարեւոր տեղեկութիւններ հաղորդած է Հեթում պատմիչը։ Բարձրաբերդը 1465-ին գրաւած են օսմանեան թուրքերը եւ զայն վերանուանած են Բերաբերդ (Պերսպերթ), Բերսբիրդ (Պերսպիրթ)։ Երբեմն ուղղակի յիշատակուած է որպէս անառիկ աւան (գիւղ)։ Բարձրաբերդի շրջակայքը կը տարածուէր համանուն լեռնային գաւառը։ Կիլիկիոյ հայկական թագաւորութեան անկումէն ետք, բերդը կը պահպանէր իր ներքին ինքնուրոյնութիւնը, ունէր եպիսկոպոսութիւն։ Մինչեւ XVIII դար բնակելի էր։

Բարձրաբերդի մէջ ծնածներ

Բարձրաբերդի մէջ ծնած են հայ մշակոյթի յայտնի գործիչներ՝ Կոստանդին Բարձրբերդցին, Ստեփանոս եպիսկոպոսը եւ ուրիշներ։ 13-15-րդ դարերուն եղած է հայ գրչութեան եւ մանրանկարչութեան կեդրոն։

Գրականութիւն

Ալիշան Ղ․, Սիսուան, Վնտ․, 1885, էջ 147–49։ Տէր–Ղազարեան Հ․, Հայկական Կիլիկիա, Անթիլիաս, 1966։